Hilabete hasieran, Iruña-Veleiatik Lurmen kanporatzearen eta sektore oso bat suntsitzearen atzean dauden balizko arrazoiak aipatu ziren:
1. EHUko Letren Fakultateak Iruñako indusketa bereganatu nahi izatea
2. Joseba Lakarraren antzineuskararen teoria pikutara ez botatzea eta Mitxelenaren dizipuluek behar den mailarik ez izatea
3. Euskalduntze berantiarraren teoriaren amaiera
4. Hedabide batzuen jokaera: El Correo
5. EHUren kontrol mekanismoen falta
6. Euskaltzaindiaren jokaera
7. Aldundiaren, EAren eta gainerako alderdien jokaerak
8. Eliza katolikoaren ezkutuko eskuhartzea (Opus eta Vatikanoa)
Azken zati honetan atal hau aztertuko dugu:
9. Ate birakorrak (giratorioak): nortzuek irabazten duten eta nortzuek galdu (orain arte)
“Ate birakorrak” gaur egun askotan entzuten dugun kontzeptua dugu. Adibidez, politikariak abilak dira horretan!
Iruña-Veleian ere ate birakorrak ditugu. Polemika honekin nortzuek atera atera duten onura jakitea atzean zer dagoen jakiteko oso baliagarria da.
Izan ere, edozein delitu ikertzeko, gako nagusia horixe da: zergatik gertatu da? nor atera da irabazle?
Iruña-Veleian, grafito bat ere agertu gabe, Eliseo Gilek finantzazioa urte askotarako ziurtatuta zuen, agertzen ziren pitxar, plater eta hainbat objekturekin.
Beraz, ez zuen zentzurik horrelako grafito batzuk faltsifikatu nahi izateak, are gutxiago Europa mailan aditu gutxi-gutxi batzuek ezagutzen dituzten baina guretzat erabat ezezagunak ziren hitzak.
a) Galtzaileak (orain arte)
Lurmen enpresan lan egiten zuten guztiek eta bereziki Eliseo Gilek. Euskal Herriko aurkikuntza arkeologiko garrantzitsuena egin, 400 objektu (agertu diren 24 txostenen arabera egiazkoak direnak) eta arkeologiatik kanporatua izan da. Jadanik ezin du arkeologo gisa lan egin, langabezian dago edo aldi baterako lan txarren bat topatzen du noiz edo noiz…
- Idoia Filloy: indusketako zuzendarikidea, Eliseorekin batera,  arqueologoa, 400 objektu topatu dituena eta une honetan edozein motako aldi baterako lanak egiten dabilena.
b) Irabazleak (orain arte)
Tesi ofiziala defendatzeagatik ekonomikoki, akademikoki edo politikoki izugarrizko onurak ateratzen ari direnak:
- Joseba Lakarra: Eliseori datazioak ez egitea ukatu ondoren, saritu dute: euskaltzain izendatu, urte askotarako lana esleitu diote, milaka eurokotakoa, hiztegi etimologikoa egiteko.
- Julio Nuñez, Agustin Azkarate eta EHUko Arkeologia Saileko beste irakasleak: Iruña-Veleiako zuzendari eta arduradunak, 1.700.000 euro orain arte jaso dute sektore bat hondeamakinaz suntzitzeko, harresia “zementuzko” blokeez osatzeko… Ez dute ezer argitaratu…
- Joaquin Gorrochategui: bere txostena ondoren agertu diren aurkikuntza arkeologikoengatik (komak, Nuñezen aldarearen Veleia V-z egotea eta B-z berak zioen moduan, M letraren angulu altua…), hankaz gora geratu bada ere, indusketako aholkularia gaur egun
- Lorena Lopez de Lacalle: Bilduko Arabako Batzar Nagusietako ordezkaria eta Europako Hauteskundeetan, Bilduko zerrendako bigarrena
- Alberto Barandiaran: Iruña-Veleiari buruzko liburu erabat partziala idatzi ondoren (arkeometria aipatu ere egin gabe) Berriako kazetari arrunta izatetik euskal hedabideen Hekimena elkarteko zuzendari izatera heldu da
Orain gutxik Bilduk ustelkeriaz akusatuta dauden hautetsiak kuarentenan jarri beharko liratekeela proposatu zuen. Ideia ona da, eta hemen ere aplikagarria. Datazioak egin arte, Larreina, Lopez de Lacalle, Nuñez, Azkarate, Lakarra, Gorrochategui, Barandiaran,… kuarentenan jarri beharko genituzke.
