Aukeratutako atala ◊ Josu Naberan ◊

• Larunbata, Urria 08th, 2022

Beraz, Iberoen hizkuntzari (Ā«iberierariĀ») dagokionean, ez da Ā«kanpotik etorriaĀ», baizik eta bertoko Akitanian sortua, euskeraren ahizpa bikia.

Hitz egin ahal izan zuen lehen giza espezieak hitz xumeak ahoskatu zituen, derrigorrez. Silaba bakarrak ahoskatzen zituen, hainbat zeinuz, aurpegi keinuz, ahozko hotsez eta eskuen mugimendu anitzez lagunduta: hizkera xumea bezain adierazkorra.

Ezin izan bestela Mendebal Europa honetan hitz egin zuen lehen euskaldunak ere, duela -150.000 urte (-120.000 gutxienik). Garai artako lehen hitzok gure Euskerak kontserbatu ditu bere hizkuntza-memorian, gaurdaino. Miraria dirudi, baina hala da; aitzineuskera egin zutenak sonema bokalezko hauek erabili zituzten: Ā«ha, eh, hi, oh, huĀ», baita hitz-hots txistukari hauek: Ā«ish/zi (izan); shi/zi (ibai, itsaso); shu/su (sua)Ā», gehi bertze 30 monosilabazko, euskal lexikoan isolatu ahal izan ditudanak. Horien artean, kontsonantezko erroak. (Erro guzti hauek nazioartekoĀ  Academia.edu digitalean esekita datza, Ā«neandertalaren hizkeraĀ» epigrafean).

Beraz, orain badakigu zein den euskeraren lehen hizkuntza (Ā«aitzineuskeraĀ») eta data: duela -150.000 urte inguru, edota gutxienik -120.000 urte. Eta hiztunak, jakina, garai hartan gure parajean bizi ziren lehen euskaldunak: H. Neandertal eta honen arbaso den H. Heidelberg delakoak. Deitura horiek Ā«artifizialakĀ» baino ez dira, gizaki horien hezurrak aurkitu dituzten aztarnategien leku-izenak, besterik ez.

Askoz geroago(-45.000 urte inguru) ā€œSapiens-Sapiensā€ deritzan gizakia iritsi zen Mendebal Europa honetara: Ā«KromaƱoinaĀ» delakoa. Gizaki hau, diotenez, kanpotik etorri zen, Ekialdetik eta Ipar Afrikatik azken batean, bere hizkera eztarrizkoarekin (hizkera Ā«gutural fortisĀ»).

Goian ikusi dugunez, lehen euskera hura ez zen inola ere eztarrizkoa, baizik bokalezkoa, kontsonantezkoa eta batik bat txistukaria eta ahosabaikoa. Hortaz, KromaƱoinaren ahoskera atzerritar hura istripu larri bat izan zen jatorrizko euskerarentzat.

Ez dakigu hizkera eta kultura-inbasio hura bakezkoa ala gerraren bidez burutua izan zen, ez baita gelditzen gertaera horren arkeologia-arrastorik. Dakigun gauza bakarra da, ezen haien eztarrizko ahoskera, euskal fonetikaren kontrakoa izan zela, hori ziur: Ā«kar, ker, kir, kor, kurĀ», hizkuntzalariek Ā«CVCĀ» (kontsonante-bokal-kontsonante) deritzotena. Zer gertatu zen orduan, fonetikari dagokionean?

Gertaera haren aurrean, euskeraren sen fonetikoak, astiro-astiro ziurrenik, bere lehenera jo zuen: Ā«KĀ» bortitza Ā«GĀ» bihurtu zuen (Kara/Gara), eta hortik Ā«HĀ» hasperenera, baita Ā«JĀ» xuabera, eta Ā«BĀ» ahoskerara.

Askoz geroago, gure amamek, WĆ¼rm glaziare-tarteko epelaldi batean, Solutre aldian (-18.000 urte) hizkera bisilabazkoa eraiki zuten. Hots, lehen euskera Ā«modernoaĀ», gaur egun egiten duguna: abo, abian, buru/boro, sara, azua, agerre, herio, zitu (janaria) eta abar. Hainbat erro bisilabazko ditugu gure hizkuntzan: garai hartako jatorrizkoak (670 erro), gehi horien eratorri neolitikoak (beste 375 inguru): guztira 1.050 erro bisilabiko.

Hizkera bisilabikoarekin Ā«iberieraĀ» sortu zen, eta ordudanik euskera-iberiera hizkuntza berbera izen zen 10.000 urte luzez, laborantzaren asmakuntza iritsi zen arte. Orduan, populu nomada hura egonkortu egin zen: leinu batzuk berton gelditu ziren, Akitania zabalean (PĆ©rigord, Gaskoina-Bordele, Kantauri, Errioxa, Soria, Aragoeā€¦) eta gainerakoek Levante aldera jo zuten lehenbizi, eta Iberia osora gero (Portugal eta Galiza barne).

Beraz, Iberoen hizkuntzari (Ā«iberierariĀ») dagokionean, ez da Ā«kanpotik etorriaĀ», baizik eta bertoko Akitanian sortua, euskeraren ahizpa bikia. Gero, dakigunez, iberiera idatzia duela 2.000 urte desagertu zen, latin idatziak ordeztuta. Ahozko iberiera, aldiz, hizkuntza Ā«erromantzeetanĀ» datza: gaztelera, katalana, gaskoinera, asturiera, aragoiera, etab. Hizkuntza horiexetan datza ahozko iberiera. Hots, dialekto iberikoak dira. Hizkuntzoi Ā«erromantzeĀ» deitzea okerki, funts gabeko aurreiritzi batetik dator: latinetik datozela pentsatzetik. Baina ez da hala, Carme G. Huertas hizkuntzalariak argi eta garbi demostratu duenez: Ā«Nun venims dins latinĆ Ā» (No venimos del latĆ­n)

Euskaldunontzat garrantzitsua dena zera da: aipatu hizkuntza bisilabazkoa lehen euskera silaba bakarrean oinarritu zutela -18.000 urte horietan. Hots, H.Heidelberg/Neandertalaren 30 erroetan oinarrituta dago, salbu eta KromaƱoinaren 6 erro eztarrizko. Beraz, gure euskera ez dator gehienbat Ā«Sapiens-SapiensĀ» KromaiƱoinetik, baizik eta aurrekoetatik.

Egiatan, gaur egun asko gehiago dakigu Neandertal gizakiaz, beste ezeinetaz baino, hala haren mitoei nahiz ohiturei buruz. Gainera jakina da S.Sapiens eta S.Neandertal gizakiek hibridatu egin zirela munduan zehar (hemen Aux eta Dax inguruan, zehazki) eta guk gizaki bion geneak daramatzagula paraje honetan (ezen ez Afrikan-eta, adibidez).

Erraz esan ohi da, lar dan beste erraz, Ā«Neandertala desagertuĀ» egin zela, duela ez dakit zenbat urte, baina horri buruz gero eta zalantza gehiago dago antropologoen artean, bai datari, baita zergatiari buruz. Ziur dakiguna zera da: paraje hauetan gure lehengusuaren hileta-zeremoniak luzari iraun dutela oraintsura arte.

Adibidez, oraintsu Baztanen aurkitu duten Ā«Loizuko GizakiaĀ» (-11.700) Neandertalaren erritoen arabera hilobiratu zuten, gorpua okre kolorez margoztuta; eta are oraintsuago (-5.000) Iberiarik Menorcako uhartera joandako jendeak Neandertalaren erritoen arabera hilobiratzen zituen bere defuntuak: buruko ilajea okre kolorez margotuta. Izan ere, gure lehengusu neandertalak okre kolorea erabili ohi zuen bere defuntuak hilobiratzeko, kolore okreak esperantza irudikatzen zuelako.

Hortxe geratzen da, bada, azalduta euskeraren eta euskal kulturaren jatorria eta garapena. Egungo euskaldunok ez dakiguna, inongo Akademiatan ez digutelako irakatsi.

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)
Atala: Josu Naberan  | Etiketak: , ,  |  Iruzkin bat
• Osteguna, Otsaila 13th, 2020

Orduan, makineria sofistikatu bat dauka: Ā«ez-jakitearen industriaĀ», norbaitek deitu bezala. Inguruan ditugun hedabide nagusiek, entzun-ikusizko gehien- gehienek, gure pentsamendua eta adorea suntsitzea dute helburu

Kolonizaziorik ez

Ez noa kolonizazio politiko-ekonomikoaz hitz egitera, baizik eta kulturalaz. Kapitalismoak badaki ā€“ondo jakin ereā€“ jendeon joko-zelaiak elkarren kontra jartzen, jendarte xumea banantzen, eta talde batzuk besteen aurka jartzen. Horretarako erabiltzen duen tresna nagusia, armetara jo beharrik ez duenean, gure ezjakintasuna da. Zer gertatzen zaigun eta zein egoeratan gauden ez jakitea.

Orduan, makineria sofistikatu bat dauka: Ā«ez-jakitearen industriaĀ», norbaitek deitu bezala. Inguruan ditugun hedabide nagusiek, entzun-ikusizko gehien-gehienek, gure pentsamendua eta adorea suntsitzea dute helburu, ez baitago ezjakina engainatzea baino gauza errazagorik.

Elkarren kontra jartzea lortu arte. Lanik ez duena, ustez bere lanpostua izan beharko lukeena beste norbaitek kentzen diolako ā€“kontua are larriagoa da kanpotik etorria badaā€“; talde batek grebara deitzen badu, besteek abstentziora jotzea da gertatu ohi dena, eta hala doaz gauzak.

Bestalde, lan prekarioa dutenak ā€“gero eta jende gehiagoā€“ esklabismo zerrenda luze bateko bezero bihurtu dira; soldata miserableez gain, kaleratuak izateko mehatxupean beti. Zaila, horrela, ezertara mugitzea. Ondorioz, jendartea banatuta eta gorputzez nahiz buruz kolonizatuta dauka sistemak, estatuak, kapitalismoak… berauek ongi antolatua eta olioztatua daukaten ez-jakite industriaz baliaturik; eta ez da urruti joan behar makinistak non dauden jakiteko.

Piztu ETB, gure txoria. Ā«Baskoniako historia batĀ» entzungo duzu, eta horren barruan Ā«Euskalduntze berantiarraĀ». Ez dakit jarraitzen duten, baina izango zenuen aukera franko Ā«zelta-berrienĀ» saioren batekin topo egiteko. Hots, hemengo euskaldunok zeltak izan ginela entzungo zenuen behin eta berriro; edo harri eta zur geratu edota mezu hori irensten amaituko du jendeak. Ez bururik ez hankarik ez duen arren: hemen zeltak omen ginen lasai asko bizitzen, harik eta nortzuek eta euskaldunek inbaditu gintuzten arte, Nafarroatik etorrita. Euskaldunek inbadituta geu! Desafio egiten diot edozeini hemen zeltek sortutako toponimo bat bera aurkez dezan.

Zer zuztar dauka zabor horrek? Martin Almagro-Gorbea nazionalista espainiar antieuskaldunak plazaratutako paranoia du zuztar. Ez dakit nik ETBko Zuzendaritzakoek eurek sinesten ote duten txitean-pitean jarri diguten programa horren mamia. Ba sinesten badute ere, denok ordaindutako hedabide publiko bateko profesionalak izanik, eskain bezate behintzat bestelako iritziren bat aurkezteko aukera. Izan ere, euskarari buruzko Ā«historiaĀ» bakar horrek oraindik hortxe jarraitzen du EITBko atarian eskegita. Euskararen kaltetan, hori seguru. Izan ere, bien bitartean, gezur horiek ikastoletara heldu dira, testuliburu gisa, Anaya argitaletxearen eskutik. Onak gagoz gu.

Euskaldunak masokak ote gara behe laino artean? Egin dezagun zapping, beste alde batera begiratzeko.

Kolonizazioaren beste harribitxi bat IruƱa-Veleiaren inguruan gertatu dena eta gertatzen ari dena daukagu, auzoen aurrean lotsaria emateko moduko historia. Mundu honetako nor izan daiteke, baina, kapaz, han agertu den guztia Ā«inbentatuĀ» eta faltsutzeko? Yaweh bera ere ez litzateke kapaz. Zentzu pixka bat. Lotsagarria da gure jarrera, eskuinarena bezainbeste ezkerrarena (eta ertainarena). Eta gure hedabideetan Ā«gai tabuaĀ» da, antza denez. Mordaza Legeaz kexu, gero.

Ez dezagun galdu, baina, kolonizazioaren haria.

Katakrak argitaldariari esker, Gerda Lerner andere jakintsuak ā€˜ā€˜La CreaciĆ³n del Patriarcadoā€™ā€™ oparitu zigun, duela pare bat urte. Den-dena aldatu zen, orduan, Sumeriako zigurat dorretik izarrak behatzeko ardura zeukan apaiz-emakumea apaiz-gizonezkoek egotzi zutenean. Geroztik, saldu, erosi eta sarritan bahitu ere egiten zituzten Ā«ume-faktoriaĀ» gisa baliatzeko. Baina txarrena, dio Gerdak, emakumearen burua kolonizatzea izan zen: patriarkatuaren mezua barneratzea eta mezu propiorik ezin sortu izatea. Orain hasi dira pixka bat burua jasotzen, baina emakumeak inork baino gehiago daki kolonizazioaz.

Eta etorkinei buruz, zer? Mendebaldar txit zibilizatuok ustiatu, lapurtu eta suntsitu ditugun beren lurraldeetatik irten behar dute, senide eta lagun asko bidean utzita. Nola ez dute ba ulertuko kolonizazioarena? Gainera, euskararen iraupena ez du erabakiko etorkinak 200.000 edo 300.000 izateak. Ez luke erabakiko etorkin bat bera ere ez etortzeak.

Gure hizkuntzak ez du aurkituko bere larrua barne-indarrik ez badu. Zertan datzake barne-indar hori? Hor koska. Euskal kultura aberatsaz jabetu eta berau bultzatu eta jendartera zabaltzeak atera dezake aurrera gure hizkuntza.

Zeinen laguntzaz hedatu, baina, euskal kultura jendartera? Ez behintzat kolonizatzaileen laguntzaz. Ez dezagun ezer espero ente publiko eta unibertsitatetik, kasu. Geuk prestatu eta antolatu beharko dugu borroka, kultur guneak herriz herri eraikiz (kultur gune aktiboak kultur etxeetan?). Ondo daude euskararen aldeko aldarrikapen guztiak, korrika-k eta euskaraldiak, ondo baino hobeto. Baina benetako erronka gure kultura landu eta gizartera hedatzean datzala uste dut, ez-jakitearen industriari, hots, kolonizazioari aurre eginez. Hori bai, herri mugimendu guztiekin bat eginda.

Kolonizazioaren minak denok elkar gaitzake; kapitalismoak sistematik kanpoko edo esklabo bihurtutakoen mina nahiz gure hizkuntza suntsitzen dakusagunon samina. Kolonizazioak denok mintzen gaitu. Beraz, egonezin eta min guztiak batu, elkarrengana bildu eta oratu diezaiogun adarretatik zezenari: kolonizazioaren minbiziari. Horri guztiari Ā«zapalkuntzaĀ» dei diezaiokegu, jakina. Hala ere, kapitalismoari hain zelai zabalean aurre egin ezin diogun bitartean, saia gaitezen alor konkretu batetik hasita haren azpia jaten: Ā«kolonizaziorik ezĀ» ozenki esanda.

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)
• Ostirala, Otsaila 12th, 2021

Zuzeun Josuren artikulku hau agertu ondoren ia 90 iruzkin agertu dira. Horietako asko Josurenak dira eta zehaztapen interesgarri asko egin dizkigu: latinaren, iberieraren eta gazteleraren arteko alderaketak, etab.

Euskera eta generoa II

Hispanieraz idazten denean edota jendaurrean hitz egin, niƱos esaten duenak niƱas gehitu behar du jarraian, genero-berdintasuna errespetatu gura badu. Eta socios dioenak socias gehitu behar du edozein batzarretan; padres dioenak madres, etab. Gure inguruko hizkuntzek (indoeuroparrak) arazo larria dute generoarekin; zenbat eta hitz luzeagoak hainbat okerrago: administradores/administradoras, kasu; aldiz, euskeraz aski da haurrak, sozioak, gurasoak eta administrariak esatea.

Euskara eta generoa IIFotograma: ā€œKoldo Mitxelena 1915-1987ā€ dokumentala

Zergatik da hori? Argi dago zergatia: euskerak ez duelako hartzen sexua bere hitzen erreferentziatzat, baizik eta senidetasuna, ahaidetasuna: hots, leinua.

ā€œHori berdin da ā€“erran dezake batek-. Gauza bera ulertzen dugu hermano, hija esan edota anaia, alaba esanā€. Ulertu bai, jakina, baina ez daukate esanahi bera, ezta urrundik ere. Eta kontu hau ez da airezkoa, baizik praktikan ondorio garrantzitsuak dituena, laster ikusiko dugunez.

Hispanieraz hija esatean sexua hartzen dugu oinarritzat hijotik desberdintzeko; ostera, euskeraz alaba esatean, eta berdin iloba, anaia etab.), leinua hartzen da erreferentziatzat. Hala, alaba hitzak zera esan nahi du: ā€œleinua sortu ahal duenaā€ (al-an-aba), bai baitakigu aba/ama erroak leinua esangura duela. Era bertsuan, iloba berbak ā€œleinuaren oinordekoa esan nahi duā€; eta agian horrexegatik nahasi ohi gara iloba-sobrino eta iloba-nieto bereiztean.

Eta gauza bera gertatzen da anaia/anaea (*aba-an-ahaide: ā€œleinuarekiko ahaideā€) eta senidetasuna adierazten duten gainontzeko hitz guztietan. Adibide hauek sobera ditugu ohatzeko ezen euskerak bestelako pentsaera batekin funtzionatzen duela gure ingurukoez alderatuta.

Horretaz jabetu baldin bagara, gai izanen gara orain gai korapilatsu bati aurre egiteko; giza, gizon, gizarte hitzei buruzko eztabaida eternalari.

Koldo Mitxelenak erran omen zuen giza erroa gizon hitzetik zetorrela, eta baieztapen horrekin ireki zuen Pandoraren kutxa. Mitxelenak asko zekien, nik baino gehiago bai seguru, baina zenbait gauzatan presak edo estresak, edo ez dakit zerk, errakuntzara eraman zuen. Aliquando dormitat Homerus, latinoren batek esan zuenez.

Izan ere, lehenik, giza erroa gizon hitz konplexuagotik datorrela esateak hizkuntza arau guztiak jartzen ditu kolokan.

Bigarrenik, gi eta giz euskal-erro arkaikoenak ez ezagutzea esan nahi dau. Lehenak (gierroak) haragia, organismoa esangura dauka, eta bigarrenak (giz) organismo bizia, hots ā€œpertsonaā€ hitz modernoaren baliokide litzateke.

Bada, horretan datza korapiloaren irtenbide zientifikoa; beste gauza bat da, aitzitik, korapilo hori askatu ahal izatea. Bi jarrera kontrajarri sendo daudelako eta bakoitza bere astotik jaistea ia ezinezko izango delako.

Izan ere, Mitxelena jaunaren aipu horretan oinarrituta, feminista batzuek, ez denek, giza, gizaki, gizarteā€¦ hitzak erabiltzeari matxismoa irizten diote. Eta horien ordez jende, jendarte erabiltzen. Nik uste hitz batzuk zein besteak erabil daitezkeela lasai asko. Har kontutan, halere, gens latinoa ez dela euskal jatorrikoa; nahiz eta gens latina enda euskaratik hartua izan. Baina ez dezagun korapiloa korapilatsuago bihurtu.

Orduan zer? Euskeraren egitura eta pentsaeraren tradiziora lerrokatu ala hizkuntza inbaditzailera makurtu, honetan ere? Esateko moduagatik bistan dago zein den nire lubakia. Hala ere, erabakia hartzea txit korapilatsua.

Betiko bidegurutzea. Arrazoizkoa da batzuen galdera: ez ote dugu egokitu behar garai berrietara, errealitatera, errealismoraā€¦ azken batean politika.

—————-
Josu Naberanen azalpenetako bat:

Gaztelera eta gainerakoak latinetik datoz ala ez?

Jarri ditut adibide batzuk, zeinetan latina eta gazteleraren arteko EGITURAK, desberdinak ezeze, kontrajarriak diren.

Josu tokaiok eta nik azken ahapaldi baten diskutian genbiltzan (diskisizio nimiƱoak dirudite, baina holakoetan oinarritzen da baietza ala ezetza):
radiante sole ab Oriente nascet (nik)
ā€ ā€ nascet ab Oriente (Lavinek)
Prest nengoke nire ahapaldi hau erretiratzeko, zeren aski argumentu baitut bestela ere. Baina Josuk ez nau guztiz konbentzitu, zeren hor baita ā€œALEA JACTA ESTā€ errana, ezen ez ā€œJACTA EST ALEAā€

Nire aldetik jarriak ditut lehenguneko adibideak: latinezkoa (mater mea mala burra est), Andeloskoa (likine ekien abuloraune)ā€¦
Baita hurrengo hau ere adibidez:

BASARTE BORDEBARAā€¦DERDETIS KARBA BEGOR (Lliriako Ontzian), zeinetan aditza DERDETIS den (ā€œdar-dar daudeā€ irrikatzen, eta aurretikoa zirkunstantziala (ā€œbaso artean nahiz mendateanā€), gehi jarraian datorrena izena ā€œkaballoa nahiz behorraā€.

Iberierazko testu hau ((iberierak eta gaztelerak egitura bera daukate)) guztiz desberdina da latinarekiko. Latina honelako hau litzateke:
INTER MONTESā€¦ EQUUSā€¦ QUAERET.
osagaia //subj. //aditza eta gaztelerarena, ordea,
subjektua //aditza // osagaia
EL CABALLO//ANSƍA// LA HIERBA //TANTO ENTRE LOS MONTES COMO EN LOS VALLES

Bazekiat nire latina Josurena baino ugerragoa dela, baina hala litzateke, ezta Josu? Berdin dit INTER MONTES hori amaierara aldatzea ere.

Beraz, badakizue zein den nire ondorioa: NU VENIM DIN LATINƂ, catalĆ” hizkuntzalaritzan lizentziatua den Carme G. Huertas andereak dioen moduan.

Josuk uste du ezen hizkuntza ā€œerromantzeakā€ gaztelera eta abar, berak LINGUA ROMANA RUSTICA deritzan ā€œlatin rustikotikā€ sortu zirela, eta ā€œoinarrizko forma horiek PIXKANAKA ABERASTEN joan zirela, latin klasiko eclesiastiko-zientifikoari eskerā€

Euskal hizkuntzarekin daukadan esperientziak diost ba ze, hizkuntzak, pixkanaka aberasten bai, baina batik bat JAUZIZ JAUZI aberasten direla.
Adibidez, lehen euskeraren erroetariko bat ā€œBIā€ sonema izan zen, giza espeziea berbetan hasi zenekoa (egungo antropologoek diotenez, -120.000-150.000, gutxienez).
Bada, duela 18.000~, ā€œBIā€ monosilabo horretan oinarrituta, ā€œBIZIā€ eraiki zuten, agian pultsua somatzean, pixkanaka barik deblauki (hots, ez zen izan bitarteko faserik)
Eta handik hamalau mila urtetara-edo, Neolito Aroan, ā€œBIZIā€ horretatik, ā€œBIZITZAā€ hitz konplexua sortu zen (oraingoan ere bitarteko fase barik; hau da, ez zen gertatu BIZITZ (ā€œaā€ gabe)
edo halakorik esango zuketen faserik, baizik eta oraingoan ere hizkuntz JAUZI erabakigarri bat gertatu zen.

Orduan, diot nik, ez zen gertatu latin dekadentetik gaztelerara pixkanaka iragaiterik, Josuk azaltzen zuen bezala, baizik eta iberieraren beraren jauzi bat.
Dena dela, ni han ez nintzenez gero, ez nuke lepoa jokatuko.

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)
• Igandea, Urtarrila 26th, 2020

2019an egindako Euskeraren 3. Xarman hiru ikerle hauen teoriak ezagutzeko aukera izan genuen. Hemen han egindako bideoak ditugu:

EƱaut Etxamendi

https://youtu.be/BlTWGqbfwnY

Josu Naberan

https://youtu.be/mamxsr6WkTk

Jabi Goitia

https://youtu.be/H1hHByQj17U

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)
• Larunbata, Ekaina 11th, 2016

Hitz honi buruz hona hemen proposamen etimologikoak (Jabi Goitiak ere berea bidali digu):

Naberan: kara-koro-tz: aurpegian koro antzekoa

Zubiaga: ko-+okotz.: Hociko (gaz)

Jabier Gotia: Erderazko ā€œCogoteā€ berbaren jatorria.

Gorputzaren ale edo zatien izenak gure inguruko hizkuntzetan aberatsak badira, kokotearenak, marka guztiak hautsi egiten dabez.

Germaniar hizkuntzetan, dozena erdi mota hartzen badu (ā€œagterkop, haken, hnakki, nakken, nape, nekā€¦ā€),Ā  eslaboetan gehiago (ā€œchie, kark, karak, potjllak, satrivok, til, tilotā€¦ā€ Indietako hizkuntza Bedikoetan, antzerantz (ā€œjahr, oda, clabā€¦ā€), baltikoetan ere, nahiko ezbardiƱak (ā€œparkausis, sprandasā€¦ā€), latiƱan deitutakoetan ere izen ugari: ā€œChafa, caluga, cervix, clatell, nuca, nuqueā€¦ā€. Grezierak ere ez digu ezer esaten: ā€œafgienasā€. Garbitan, Maltesak bakarrik, bere ā€œkozā€ hitzak ekartzen digu zeozerā€¦

Gure hizkuntzalariak galduta daude LatiƱezko ā€œcervixā€ eta Griegoen ā€œafgienasā€, urrun daudelako, baina ez eduki dudarik, ez dabe ikerketarik Euskerean egingo; hara hemen zein dan ā€œegi ofizialaā€:

Zer diosku hiztegiak?… Ezer ez; Korominasek bakarrik aitatzen du, antzinako ā€œkokaā€ (burua) izan litzakela iturria. Oraingo beste batzuk, gauza bera edo iƱusenteagoa eskaintzen digu, hau da, ā€œkokā€ onomatopeiatik, koskorroi bat ematen daneko hotsa.

Gure abazarrak ez ziren hain tentelak; izen danak daukate zentzu sakona eta (gehienetan) bakuna. Itsua izan behar da edonor, Euskerazko izena jakinik (ā€œkokotaā€), horrelako jokoetan sartzeko.Ā  Gure ā€œkokotaā€ nondik?

Nire ustez, ā€œkokā€ eta ā€œkotaā€ren batuketatik.Ā  ā€œKokā€ erro zahar eta argi bat da, kasu honetan, muga, ertzea esangurarekin (ikusi nire ADN tik atariko esaldian, ā€œllegar a tĆ©rminoā€).Ā  ā€œKotaā€, hala ere, bere ingurutik gailendu, nabarmentzen den edozein gauza fisiko (sobresalir, resaltar, cabeza) bat da.

ā€œKokotaā€ orduan da, gorputz ertzearen loturaā€¦ buruarekin. Ezinezkoa da deskripzio hobea.

Kok: Quebrar, romper, llegar a tƩrmino.

Kot (Kot, Got.): Masa rocosa emergente, batolito. Ente o cuerpo robusto, de proporciones equilibradas. Como verbo, indica la propiedad de contraerse, apelmazarse, unirse.

ā€œKotorroā€Ā  (de ā€œkotā€ y ā€œorrā€, agudo, elevado) es un cabezo emergente y conspicuo. En la costa vasca, un ā€œarkoteā€, (de ā€œarā€, masa pĆ©trea y ā€œkoteā€ emergente) es una masa rocosa de formas regulares (no agudas) y que generalmente no aflora en la bajamar, resultando peligrosa para la navegaciĆ³n. Es posible que uno de los nombres del algodĆ³n (ā€œkot-oiā€) que ha cuajado en los del tipo ā€œkotonā€, ā€œcottonā€, ā€œqotonā€, muy diferentes de los de forma ā€œbaumā€, ā€œbomullā€ā€¦ y de los ā€œbambakā€, ā€œbambaā€, sea el vasco, con la significaciĆ³n de ā€œapto para hilarā€, para unirse uns fibras con otras.

Agud-Tovar:

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)
• Igandea, Otsaila 19th, 2017

Etxamendi

-Laster: Lats+ter .LATS: (Azk.I, 532) ā€žuhaitz: arroioā€œ + TER ā€žzarraz-,tarras-ā€ž diokeena ā€ž zarrastan,Ā  zirristan : resbalarā€œ ,Ā  berazĀ  zalu-renĀ Ā  ideia.Ā  ParrezĀ Ā  gr. dramein (L II) ā€žlaster egin: correrā€œ, Chtr.296 ā€žRacine *der-Ā  dā€™oĆ¹ *dr-ea- .(Ikus III. atala).

EtaĀ  ikusiĀ  grezieraz ā€œderein: larrutu, larraztu, zarraztuā€¦ ā€œ: desollarā€œ, derma ā€žlarruā€œ; got. ga- tairan ā€žurratuā€œā€œ; g.- g.Ā  z. (fir)-zeran, All. (ver)-zehren ā€žlarraztu,Ā  lit. deruĀ Ā  ā€žlarraztuā€œā€¦. BidenabarĀ  LARRAZKENA <<<LARRAZKO-ENAĀ  bazterrak (zuhaitzak) buluzten direneko urtaroa ;Ā  etaĀ  LARRE, LARRAZĀ  (Otxabagi) ā€žerial : hutsik denĀ  eremuaā€œ.

Morvan

Rapide. Cp. mordve laste “courir”.

Rapido. Cp. mordvino laste “correr”.

Zubiaga

la-aster

Naberan

lats-ter: lats azkarra

Goitia

Nire eritzi, zati bat dator EƱauten atzeko parterekin, hau da, “der,ter”, eroatea, naharrastea, da (llevar, arrastrar), baina aurrekoa, uste dot “la-ez”, “laz”, “las” ( beharbada, Latinaren “laxus”, flojo, ligero, Euskeratik dator); orduan, “la -ez”, lotura bagekoa da, ariƱa. “Las-ter”, da ” marcha ligera”.
Ez dot uste errekarekin zerikusirik daukana.

Agud-Tovar

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)
• Astelehena, Iraila 20th, 2010

Osagaiak: auzko + era

Esanahia: menditarren edo goi haranetakoen hizkera

Bilakaera:

- auzko+era

- eusko+era edo eusko+elea

- euskera

Azalpena: eusko/euzko gure herriaren izenari dagokionez eta gure hizkuntzan dagoen erroa izanik, *auz-ko izan daiteke (latinez Ausci deitua) ā€œ

Egileak: Josu Naberan, Felix Zubiaga.

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 3.0/10 (6 votes cast)
• Ostirala, Martxoa 24th, 2017

Morvan

(s. XI ) Rama, arco, cuerno. Ha sido comparado con el antiguo irlandĆ©s adarc “cuerno”, lo que no es seguro. Cf. tambiĆ©n dravĆ­dico adar “rebaƱo de vacas” (?), adaru “rama” (?), munda dar “id.”, checheno addar “arco”. Hay posible cruce con abar. No hay relaciĆ³n con burushaski tur, ltur y con el caucĆ”sico nakh kur como algunos investigadores afirman.

(XIe s.) Branche, arc, corne. A Ć©tĆ© comparĆ© au vieil irlandais adarc “corne”, ce qui demeure incertain. Cp. dravidien adar “troupeau de vaches”(?), adaru “branche” (?), munda dar “id.”, tchĆ©tchĆØne addar “arc”. Croisement possible avec abar. Pas de lien avĆ©rĆ© avec le bouroushaski tur,ltur ni avec le caucasien nakh kur comme prĆ©tendu par certains chercheurs.

(XIth c.) Branch, bow, horn. Was compared with old irish adarc “horn” (uncertain). Perhaps cognate with dravidian adar “cows herd” (?), adaru “branch” (?), munda dar “id.”, chechen addar “bow”. Possible crossing with abar. No link with burushaski tur, ltur and with caucasian nakh kur as pretended by some scholars.

Lakarra


Zubiaga

Adar <UtU+RA ā€œekaitz,adaā€ m. adargo<adar+-ko, >adarga(gaz)

Naberan

Adar: adu-arre (- adu nabarmena)

Goitia

Alde batetik “at, ato” (Erderaren “atar” eman duena), “lotura, eutsia…” esangurarekin. Bestalde, “arr”-enĀ  balio bat “aerroa”, “erroa” da, Erderaren “vĆ”stago, eje…”; horrela, “at arr” sonorizatua, egin du “adarr”: VĆ”stago fijado.

Agud-Tovar


VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)
• Igandea, Otsaila 05th, 2017

Etxamendi

-LASTER <<< LATSĀ  (Azk.I, 532) ā€žuhaitz: arroioā€œ + TER ā€žzarraz-,tarras-ā€ž diokeena ā€ž zarrastan,Ā  zirristan : resbalarā€œ ,Ā  berazĀ  zalu-renĀ Ā  ideia.Ā  ParrezĀ Ā  gr. dramein (L II) ā€žlaster egin: correrā€œ, Chtr.296 ā€žRacine *der-Ā  dā€™oĆ¹ *dr-ea- .(Ikus III. atala).

EtaĀ  ikusĀ  gr. derein ā€žlarrutu, larraztu, zarraztuā€¦ :desollarā€œ, derma ā€žlarruā€œ; got. ga- tairan ā€žurratuā€œā€œ; g.- g.Ā  z. (fir)-zeran, All. (ver)-zehren ā€žlarraztu,Ā  lit. deruĀ Ā  ā€žlarraztuā€œā€¦. BidenabarĀ  LARRAZKENA <<<LARRAZKO-ENAĀ  bazterrak (zuhaitzak) buluzten direneko urtaroa ;Ā  etaĀ  LARRE, LARRAZĀ  (Otxabagi) ā€žerial : hutsik denĀ  eremuaā€œ.

Zubiaga

la-aster

Naberan

lats-ter: lats azkarra

Morvan

Rapide. Cp. mordve laste “courir”.

Agud-Tovar


VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)
• Astelehena, Uztaila 25th, 2011

Josu Naberanek AEKn eta Kalegana Itzulpen eta Ikerketa Taldean lan egin izan du.

Hiru liburu argitaratu ditu:

- Sugearen Iraultza, euskal mitoari buruzkoa, gaur eguneko eredu alternatibo bat eraikitzen laguntzeko.

- Antzinako Euskaldunen Egutegia, ilargi egutegia zelakoa zen azalduz, baita konstelazioen kontuak, egun izenen eta zenbakien esanahia eta halako kontuak bilduz.

- Hitzen Koba. Hemen euskararen jatorriari buruz bere proposamenak jasota daude. Euskararen Hiztegi Etimologikoa liburuan bertan emandako CD batetik jasota dago:

Josu Naberaren Euskararen Hiztegi Etimologikoaren hastapena

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 1.0/10 (1 vote cast)