Aukeratutako atala ◊ Antonio Arnaiz Villena ◊

Koenraad Van den Driessche: Zazpi urteko ikerketak Iruña-Veleiako misterioaz

Zazpi urtean lau eremu ezberdinetan egindako ikerketen emaitzak erakusten ditugu. Hauek dira eremuak: Batzorde Zientifiko Laguntzailearekin loturiko alderdi  zientifiko-administratiboak, ebidentzia fisikoak, grafologia, eta jantzitako gurutzeen aurkikuntzen kronologia.

Batzorde Zientifiko Laguntzailearekin zerikusia duten agiriak aztertu ondoren, zera ondoriozta dezakegu ziurtasun osoz: batzorde horrek ez duela era independentean jokatu, eta ez dela inoiz ondorio formal batera iritsi. Administrazioak eten zuen Batzordearen ibilbidea; gainera administrazioak berak atera zituen ondorioak batzorde horren azken bilera baino lau egun lehenago, artean txosten bakarra zegoenean eginda. Honek guztiak garbi adierazten du iruzur hutsa izan dela prozesua,  eta ez duela inolako autoritaterik zientziaren ikuspegitik.

500 grafito baino gehiagoren bereizmen handiko irudiak aztertu ditugu zehatz-meatz, eta horietako askotan aurkitu ditugu inoiz ondo ikertu gabeko ebidentzia fisikoak, ebidentzia horiek informazioa eman arren grafitoak noizkoak diren antz emateko,  antzinakoak ala berriak diren bertan ibilitako eskuak. Ikerketa hauen historia ezagutu eta ebidentziak dokumentatu ondoren, eman daitekeen aholku logiko bakarra hauxe da: neutraltasuna bermatua eta mundu mailako onespena duen erakunde batek aztertu beharko dituela ebidentzia hauek.

Txosten grafologikoei dagokienez, numeroen bidez aztertu ditugu inskripzioen neurriak. Estratigrafia mailako diferentziei egotzi dakizkieke ondorioak. “Beste bat” delakoak burutu du ikerketa, gehienbat, irudiak geureak diren arren.

Jantzitako gurutzeen kronologia eta ebidentziak aztertu ditugu literaturan. Harrigarria bada ere, aurki daitezke horrelakoak Batzordeko adituek diotena baino mende bat edo bi lehenago. Interpretazio kristaua egiten diegu erramuaren motiboa duten Hispaniako eta inperio erromatarreko beste leku batzuetan agerturiko irudiei.

Miguel Thomson Okatsu: Kristo, aihena eta izar urdina: Iruña Veleiako bi euskal grafitoren interpretazio berriak

Komunikazio honetan, Iruña-Veleia aztarnategiko euskerazko bi grafito aztertzen dira, 13364 eta 15147 piezak. Lehenak Aitagurea-tik hartutakoak diruditen bi esaldi dakartza, “geure ata zutan”, eta “egin badi zur[ ]”, eta bi esaldi horien artean beste bat ageri da, zeinen lehen hitza reinu interpretatu duten zenbait autorek, nekez irakurtzen den arren.

“Aien X Iesus ta” da esaldi horrentzat proposatzen den irakurketa berria, esanahi honekin (hitzen ordena errespetatuz): “aihena (mahatsondoa) Kristo Jesus da”, edo euskera zuzenean: “Jesukristo da aihena (mahatsondoa)”. (“Jesucristo es la vid”, gaztelaniaz). X letra Kristoren sinboloa litzateke (letra hau baita Kristoren lehena –Χριστος- grezieraz, eta San Juanen ebangelioko bi bertsetez ari delakoan gaude, zeinetan Jesukristo aihenarekin identifikatzen baita. Analizatzen den bigarren piezako (15147) testuak “urdin / X / isar” dio; urdin isar-en esanahia gardena da, eta bi hitzen artean kokatuta dago X-a Kristoren sinbolotzat interpretatzen dugu.

Bigarren grafito hau “Egunsentiko Izarraz” ari delakoan gaude, harekin identifikatzen baita Jesukristo Apokalipsiko bertset batean. Kolore urdina Sirio izarraren erreferentzia izan daiteke agian, antzinako Egipton ‘egunsentiko izar’ gisa ezagutua; edota balio sinbolikoa izan dezake, jainkoaren legea betetzearekin edo erregetzarekin zerikusia duten Bibliako pasarteak tarteko direla.

Aztertutako bi grafitoak antzinako euskeraren eta euskaldunen artean kristautasunak izan zuen hedapen goiztiarraren lekuko baliotsuak dira Arabako herrialdean.

Antonio Rodríguez Colmenero: Veleiako  aparteko grafitoei buruzko  txosten ofizialaren gaineko ikuspuntua

Mikel Larrañaga: Gai paganoak eta kristauak Iruña-Veleian: testuingurua kontuan hartzen duen ikuspegi bat

Iruña-Veleiako Jainkozko paganoak agertzen dizkiguten ostraka gehienen (III. mendearen 2. erdialdea) eta aurretiko testigantzen artean, hau da, batez ere botozko epigrafian jasoriko jainkozko gutxien artean, mende bat edo biren arteko aldea dago. Interpretatio romana-ren arabera hautemanik, ostrakek karistiarren eta inguruko tribuen jainkozkoen, erromanizazio kulturalaren eta erlijiozko sinkretismoen ulermen eta interpretaziorako posibilitate berriak agerterazten dituzte. Zorizkoak liratekeen eta bestelako kanpoko eraginez beste, jainko eta jainkosa batzuen presentziak eta beste batzuen gabeziak, Iruña-Veleiako eta inguruko sinesmen eta kultu paganoen balorazio batera eraman dezakete, ekialdeko kultu misterikoak barne.

Gai kristaua azaltzen duten ostraka polemiko gehienak III. mendea eta IV.ren hasieratan kokatzen zaizkigu, baina zaharrenen kronologia goiztiarrak (II. mende bukaera, III.ren hasiera), kristautzearen hasiera proto-ortodoxiak beste korronteen aurrean bere oinarriak finkatzen ziharduen garaian kokatzen gaitu. Iruña-Veleiako komunitate kristauaren ezaugarriei erreparaturik, jatorrian behintzat, proto-ortodoxiarekiko moderatua zen korronte judeokristau baten parte izatearen posibilitatea planteatuko dugu: nazareno edo nazoreoak.

Ulrike Fritz:  Egiptomania Erromatar Inperioan: Iruña-Veleian egiptoar antzeko hieroglifikoekin agertutako ostrakak eta hezurrean latinez idatzitako jainko egiptoarrak

Iruña-Veleiako “Domus Pompeya Valentina (DPV)” izeneko etxaldean K.o. III. mendeko 400 objektu baino gehiago topatu ziren hainbat idazkun eta marrazkirekin. Pieza batzuk egiptoar antzeko ostrakak bezalakoak dira (zeramika zatiak) profil bereko hieroglifikoekin. Beste batzuetan egiptoar jainkoen latinezko idazkunak daude. Garaiko egiptomaniaren zantzua ote? Iruña-Veleiako aurkikuntzei erreparatuz gero ikus daiteke badaudela paralelismo batzuk Italia Zaharrean, hots, geroagoko Erromatar Inperioan egindako aurkikuntza batzuekin.

Augusto enperadoreak Egipto konkistatu zuen eta hauxe izan zen Erromatar Inperioaren “egiptomania”-ren hasiera. Eta K.o. IV. mendera arte modan egon zen egiptoar kutsuko elementuak erabiltzea, nobleen jabego pribatuetan batez ere (adibidez Domus Livia eta Aula Isiaca Erromako Palatinon, edo Domus Loreius Tiburtinus/Pompeji-n). Ohikoa zen Erromatar Inperioan dekoratzeko motibo eta forma zaharrak kopiatzea lilura estetikoak eraginda eta baita egiptoar kutunen babesa erdiesteko asmoz ere. Eta berdin arkitekturan ere, Egipto zaharreko ondarea mantendu nahi zuten erromatarrek.

Hirugarren arrazoia da egiptoar erlejio zaharrak geroz eta liluratuago zeuzkala erromatarrak eta Isis eta Osiris gurtzeak goia jo zuen Iseum eta Serapeum tenpluetan.

Egipto zaharreko kulturaren eragina berebizikoa zen Erromatar inperioan eta haren oihartzuna Iruña-Veleiaraino iritsi zen.

Jon Nikolas Lopez de Ituiño: Iruña-Veleian agertu den Geure Ata -eta ez Ata Gurea- formak grafitoen egiazkotasuna bultzatzen dute.

Hitzak (ATA eta GEURE) eta ordena sintaktikoa ikusita, esan dezakegu Iruña-Veleiako testua ezin hobeto egokitzen zaiola garai horri dagokionari eta oso zaila gertatzen dela euskara ez zekien  faltsifikatzaile batek ordena horretan idaztea.

Alde batetik, GEURE erabilpen orokorrekoa da mendebaldeko euskararen eremuan eta ohikoa da XVII. mendeko eta XVIII.aren hastapenetako lapurtar autoreen artean (Mitxelena). Geroagoko mendeetan dokumentatua dago Euskal Herri osoko autoreen baitan GURE aurrezte fonetikoaren  metaplasmoa. Erlazio prepositiboaren ordena mantendu egiten da diakronikoki kontzeptu berrien formazioan:

GEUREGANATU, «gurekin bildu», «elkartu»; GEUREGANATZE, «guk hartu…».

Bestalde, ATTA hots sabaikaritua, Azkueren arabera, Nafarroa Garaian (NG), Gipuzkoan (G), Lapurdin (L) eta Erronkarin (ER) esaten zen. Bizkaian (B) ez da horrela ahoskatzen, AITA baizik.

Azkenik, ia garrantzizkoena sintaxian aurki dezakegu. Eta, zalantzarik gabe, esan daiteke gure hizkuntzaren genioari berezkoak zaizkion ezaugarriei egokitzen zaiela testua:  GIIVRII  ATA / YAVEH… IRUÑA-Veleiako ostraketan ikusten duguna… Jose Antonio Arana Martijaren Gure Aitaren 24 bertsioetatik 21etan, Juan Pz. de Betolazaren 1596ko bertsioaren ordena bera ikus daiteke, non zerabilen “Aita Gurea” latinaren ordena berean (Pater Noster). Iruña-Veleian, ordea, euskararen ordena naturala agertzen da (posesiboa+izena): Geure Aita, Leizarragak (1571), Azkuek (1896) eta Sabino Aranak (1901) bakarrik proposaturiko ordena, arrakasta izan ez zuena. Agian etorri da garaia da berreskuratzeko.

Antonio Arnaiz Villena: Iruña-Veleiako iberiera penintsula eta atlantikoko testuinguruan

Guk Iruña-Veleian grafitoak aurkitu genituen iberiar idazkunekin eta 2012an publikatu. Komunikazio honetan Iruña-Veleiako iberiera testuinguruan jartzen dugu Kanariar Uharteetan ez ezik Iberiar Penintsulan  eta Frantziaren hegoaldean aurkitutako iberiera-tartesikoarekin. Halaber datu genetiko eta linguistiko berriek erakusten dute Britainiar Uharteetako populazioa gehiengoz Iberiar Penintsulako jendeaz bete zela  -Frantziaren hegoaldekoa eta Euskal Herrikoa, K.a. 10.000. urtea baino lehenago izotzak erretiratu zirenean eta gainera eremu tartesikoan mintzatzen zen antzeko hizkuntza bat eraman zuten.

Gaur galesera zaharra dezifratu edo deskodetzen ari dira idazkun/itzulpen lanetatik abiatuta. Irlanda eta Britainia Handiko biztanleek tartesikoaren antzeko hizkuntza bat mintzatzen zuten eta genetikoki Iberiako biztanleekin ahaidetuta daude. Orobat geratzen da barne Kanarietako Guantxeen parte bat ere. Halaber ari dira aztertzen Atlantiar Europa eta Ameriketako iparralde eta hegoaldeko ahaidetasun genetiko eta linguistiko nabarmena.

Antton Erkizia Almandoz: Kristautasun gnostiko eta ez-kanonikoaren aztarnak ote?

1. gogoeta: Jesus gurutzean iltzatua, besoak zabalik, bi lapurren artean. Erreparatu bere gaineko “ ” marratxoetan. Iruña-Veleiako beste grafitotan batzutan horrelaxe idatziak ageri dira: “YAVEH”, “ATA”, “JUPITER”…marratxoen artean. “Komillak” omen, adituen ustetan,  beraz grafitoak faltsuak, diote.

Ez ote dira “santutasun” komatxoak? Gaur egun, aureola edo uztai bat  jarriko genioke Santuari buru gainean. Baina, kristautasunaren lehen aldi hartan, nola marraztu “Santutasun” kontzeptua?
Santua izanen zen argiak jotakoa, Iluminatua…. Buda ere Iluminazioa lortu zuen gizakia izan zen. Mitra eta eguzkia, Gnosia…Hemen gurutzean azaltzen den Jesus horrek “Argia” dario?  Izpi-izkien artean, Buda edo Mitraren antzera?

2. Gogoeta: Golgotaren azpikaldean: bide bat doa lur azpitik, hots, ez da bidexka bat, bide zabal bat da, bide horretatik norbait jaisten ari da eta etzanik dagoen batekin elkartzen da. Haedes-erako edo Infernurako Jaitsiera ote, Gurutzean hil ondoren? Ebanjelio kanonikoek oso azaletik aipatzen du pasarte hori, baina luze eta zabal mintzo da pasarte horretaz Nikodemoren Ebanjelio gnostikoa ez-kanonikoa.

Badu Iruña-Veleiako grafito honek kristau mistiko/gnostiko aztarnarik? Zeren gnostikoentzat, oso beharrezkoa zen mistikoki hiltzea  eta gure barruraino jaistea, gero argitara ber-piztu ahal izateko.

La Tribuna Pública del País Vasco egunkari digitalean Antonio Arnaiz Villenari egindako elkarrizketa agertu zen atzo. Bertan, grafitoak gaur egun nola egongo diren zalantzak azaldu zituen eta Harrisen arabera Lurmenek egindako lana ongo egin zela nabarmendu du Antoniok:

El extraño caso de Iruña-Veleia: la destrucción del patrimonio vasco

En el año 2009, Edward Harris arqueólogo y actual director del Museo de las Bermudas, investigó los cuadernos de campo de la excavación de Iruña-Veleia por la empresa Lurmen y que fue dirigida por Eliseo Gil e Idoia Filloy (reputados arqueólogos que excavaron el yacimiento de Atxa, entre otros muchos).

La metodología que siguen todos los arqueólogos del mundo se basa en la denominada “Matriz de Harris”, inventada por este científico. Su informe arqueológico-técnico avala totalmente la veracidad de los hallazgos y la bondad de la metodología utilizada en Iruña Veleia.

Sin embargo, los hallazgos fueron catalogados como falsos por lingüistas (Lakarra, Gorrotxategi) y arqueólogos de la Universidad del País Vasco (Núñez) entre otros. Y, en lo que se ha interpretado por muchos como un alarde de arbitrariedad, la entonces diputada foral de Eusko Alkartasuna (EA), Lorena López de Lacalle, llevó a los tribunales con acusación de falsificación a Eliseo Gil e Idoia Filloy sin ninguna prueba arqueológica en contra.

El caso no se ha resuelto, ni en los tribunales ni científicamente. Cientos de grafitos que contienen probablemente el euskera más antiguo encontrado, junto con palabras  íberas y otros, se encuentran en paradero desconocido, bajo una custodia desconocida en el momento actual.

Osorik irakurri

Edward Harris MAN Museoan

%22

Maiatzaren 9an, Zestoan, Euskeraren_Jatorriaren_10_Biltzarrean Antonio Arnaiz Villenak Mediterraneoan egon ziren hizkuntzen arteko harremanez sortutako hizkuntza usko-mediterranei buruzko egingo du hitz:

Glaziazioan zehar, Ipar Europa, Britainiar Irlen gehiengoa barne,  izozpean zen. Orain 12.000 urte izotz hura urtu egin zen.

Bien bitartean, Mediterraneo ertzetan populazio dentsitate handia zela aldarrikatzen da eta baita, egungo Sahara basamortua oihana zela, eremu hezea, ondoren lehortea areagotu zelarik.

Beraz, Mediterraneoko eremuak populazio sarria zuen eta bertan elkartruke genetiko eta kulturala handia zela, tarteko bertan mintzatzen ziren hizkuntza motak, antzekoak zirenak.

Iberian, ziurrenera hizkuntza iberoa zen mintzatzen zena, Mediterraneoko beste hizkuntzen antzerakoa zena.

The Origin of Palestinians and Their Genetic Relatedness With Other Mediterranean Populations, Arnaiz-Villena et al.

Arnaizek iberiar eta euskal jatorria izan dezaketen eta Mediterraneoko beste lekuetan aurkitu daitezkeen erlijio-hileta arloko hitzen proposamena jaso du bere blogaren post batean.

Antonio Arnaiz: erlijio-hileta arloko hitzak

Antonio Arnaizek, IX. Biltzarrean Vascoiberismo: un poscrito en la mitad el siglo XX izeneko hitzaldia eskaini zigun. Post honetan eta hurrengoetan ponentziaren atal batzuk jarriko ditugu:

c) Precursores modernos

Y comienzan a preparar las bases del vascoiberismo de Humboldt, tres sabios ibéricos que, según algunos, tuvieron contacto entre si a lo largo de su vida solamente, y según otros que hablaron entre si y además se propusieron (sobre todo los nacidos en el País Vasco), poniéndose de acuerdo, cimentar las bases vascoiberistas mas modernas. Son éstos:

1- Pedro Pablo Astarloa, nacido en Durango, pero que escribió en Madrid gran parte de su obra, donde también murió

2- Juan Antonio Mogel, nacido en Eibar y establecido gran parte de su vida en Markina (también lugar de su muerte), y

3- El jesuita Lorenzo Hervás y Panduro, nacido en Cuenca, expulsado de España y muerto en Roma.

Astarloa comienza con los significados de las letras mismas y de las silabas en Euskera y sostiene, como anteriores, que esta es la lengua primitiva de la Península Ibérica, la más antigua, que compara con otras más antiguas como el tupí y el araucano, que conoce por la obra de Hervás. Hace un estudio muy conocido sobre los nombres de los días de la semana vasca. Finalmente, es levemente criticado por Humboldt, en que “a veces exagera”, pero está de acuerdo en casi todo con Astarloa, que de hecho es una fuente innegable de los escritos de Humboldt al implantar el vascoiberismo.

Mogel sigue y admira a Hervás. Encuentra gran parte de la toponimia italiana euskerica (en realidad, era etrusca principalmente). Deriva como Larramendi términos latinos del Euskera.

Hervás era un erudito que conocía y comparó muchas lenguas, cuyo estudio le facilitaron sus colegas jesuitas. Para él las ideas de Larramendi eran inamovibles. Como éste, afirma que hay muchos elementos del vasco que se conservan en el Latín. Dice que el Diccionario de la Real Academia Española ha prescindido de muchas raíces vascas. El Latín para Hervás no es una lengua matriz sino una mezcla de griego, etrusco, céltico y vasco-cantábrico.

d) Wilhelm Humboldt: la implantación del vascoiberismo

Fundador de la Universidad de Berlín y hermano del también famoso naturalista, viajó a España (1799-1801). Contactó y vivió en casa de Astarloa, con quien discutió ampliamente los temas del vascoiberismo en sus largos paseos por los caseríos de Markina.

Las ideas de Larramendi y su obra son respetadas y tomadas como suyas en su obra. Astarloa y Mogel influyen directamente y personalmente en sus trabajos, como así lo reconoce. Y aun apoyándose en la obra de Hervás, muestra poco reconocimiento por él. Confecciona una lista de topónimos, no solo ibéricos sino de otras partes del mundo a los que atribuye un origen euskerico. Humboldt apoya que el Latín no es una lengua madre, sino que es derivada de elementos griegos, celtas, etruscos y vasco-cantábricos. La metodología que sigue recuerda, en parte, a la que siglos antes había realizado Andrés de Poza.

Los topónimos euskericos están extendidos por toda la península y es la lengua primitiva de Iberia: el ibérico antiguo.

La obra y el prestigio de Humboldt dejan establecido universalmente en la lingüística el vascoiberismo, que es aceptado y ampliado posteriormente por Hubner y Schuchardt.

Hirugarren post honetan, Arnaizek dio Mitxelena ez zela erabat kontra jarri:

g) Koldo Mitxelena

Reconstruye lo que él dice que es el sistema fonológico vasco del proto-vasco desde hace unos 2000 años. Propone los cambios fonológicos y sus reglas. Esta metodología hipotética de un protovasco, que probablemente nadie hablo ni oyó hablar, es muy minuciosa y exhaustiva, poniéndose muchos ejemplos y abundante documentación. En suma, es un continuador de la moda impuesta por Bloomfield de reconstrucción hipotética de las lenguas, basada principalmente en una comparación interna y el manido y dudoso Latín, que ha ofrecido, según Mitxelena muchos prestamos al Euskera.

Este trabajo es utilizado para negar la relación del Euskera con el ibero antiguo, aunque Mitxelena duda en numerosas ocasiones y propone en varios ejemplos que existe una relación entre el vasco y el ibero.

Koldo Mitxelena

Al final, en1976, Mitxelena dice

”…lo que sabemos, lo sabemos gracias a una circunstancia afortunada: la conservación de un numero no muy despreciable de inscripciones de la época romana de Aquitania. Ellas nos dan, aparte del dato inapreciable de que en zonas bastante extensas del sur de Francia, subsistían hablas íntimamente relacionadas con el vasco, uno de los conocimientos absolutamente seguros que poseemos acerca de la familia lingüística a que pertenece nuestra lengua…

…podemos obtener un cierto numero de palabras, en algunos casos prácticamente iguales a voces vascas (actuales, se refiere)…y hoy por hoy, no parece que la lengua vasca, y a la que llamamos ibérica, aunque no sabemos de ella o de ellas apenas nada mas que el aspecto externo de algunas palabras, haya otras relaciones que las nacidas de su proximidad geográfica, aunque en algunos casos sean indiscutibles (Apellidos Vascos, Txertoa, San Sebastián. 1984) (Ref 3). Es decir, Mitxelena deja la puerta abierta al vascoiberismo.

Sin embargo, este honesto y muy extenso trabajo de Mitxelena es tomado hoy por la escolástica dogmática académica para negar toda relación del vasco y el ibero

Conclusión: ni Tovar ni Mitxelena fueron rotundos en cuanto a negar el vascoiberismo. Dejaron los estudios abiertos para siguientes generaciones, que algunos se han encargado de cerrar.

Osagaiak: e + uts + ko + era

Esanahia: garbien hizkera?

Bilakera

- e + uts + ko + era

- eusko + era

- euskera

Azalpena: ez dago argi baina garbien hizkera izan liteke. Antzeko hitz bi ditugu: “usko” eta “osko” iberieraren esparruan agertutakoak, Italian eta baita Iparramerikan ere (Ata-Uskoak edo oraingo atabaskoak).

Egilea: Antonio Arnaiz

Antoniok parte hartu du Zaragozako biltzarrean. Antonio Biologian eta Medikuntzan lizentziatua da eta iberiera ikertzen urte asko daramatza. 11 liburu argitaratu ditu, horietako asko Jorge Alonso Garciarekin: El origen de los vascos y otros pueblos mediterráneos, Diccionario Ibérico-Euskera-Castellano, Diccionario Etrusco-Euskera-Castellano...

Ponentzia: 7-Antonio_Arnaiz_Villena

Bertan, mundu osoan berdinak diren  ikurrak aipatu ditu, beste gauza interesgarri askoren artean:

Ponentziaren laburpena:

Los humanos se comunicaban por escrito probablemente desde el Paleolítico por los signos universales rupestres dechados antes del final de la última glaciación. El grupo de cultura mediterránea constituido por una gran densidad de población, rodeando a la cuenca de este mar, durante los últimos hielos llevaría a usar lengua(s) común(es) o similares: Las Usko-Mediterráneas. De ellas hoy día se habla el Euskera-Vasco, y un bereber muy modificado por el árabe. Sin embargo, existe un sustrato usko-mediterráneo o euskérico en toda Europa, en lenguas, topónimos, hidrónimos…

Entre las lenguas muertas nos encontramos al ibérico, al etrusco, al egipcio,… A su vez estas lenguas están emparentadas con las NaDene-Caucásicas: el Burusho de las faldas del Karakourum, Ket (Siberia), Caucásicas (Checheno, Georgiano, Armenio, etc), Atabasco de Canadá y Apache y Navajo de Estados Unidos.

Finalmente se ha relacionado al ibérico/tartésico con el galés antiguo y a los “celtas” con los habitantes antiguos de la cornisa atlántica y por tanto emparentados por los “íberos”, lo que se ha confirmado con estudios genéticos.

Antonio Arnaiz Villenak eta Jorge Alonso Garciak egindako hiztegi honetan hiru hizkuntza hauek elkartu dituzte.

Izatez ez da hiztegi etimologikoa baina Arnaizek eta Alonsok orain arte egindako ikerketatik ondorioztatu duten iberiera eta euskeraren arteko harremana ikusi daiteke hiztegi honetan.

Eskaerak