Aukeratutako atala ◊ Michel Morvan ◊

Felix Zubiaga: a-h-o; abu-o

Josu Naberan: a-h-o; abu-o: “a” mugagabea “o” lekuan; jatorrizko gunea

Eñaut Etxamendi:

AHO, AGO < AH ! oiene (interjekzio)+ -O /-U  ahoski lemazalea, OIHU < OI ! + -U bezala. Hizkuntzak hasieran oihu batzutarik abiatu datezke, gero oihua aberastuz hitza eraikitzeraino, noizbait deklinbideen kodoak bideratu, etabar luze bat. Ferdinand de Saussure-kin ez-ados, uste dugu mintzaira ihakinetarik (onomatopeietarik) datorrela.

AHO, OIHU-ren erantzukizunetan aipu izpi  batzuren emaiteko: AUSEKI “morder”< AHOZ+ SEK-I (secâre…)= hortzez ebaki edo SAKU egin. Beste hau ABEST-I, batzuk forma arbitrariotzat asma lezaketena,  << AU-/AHO- + ETSI , cf.gr.aeidoo “abesten dut”, aêdoon >Hsch. abêdona “errexiñola: ruiseñor”; audê “giza-abotsa”.

Jabier Goitia: Ao (Ao, Ago, Abo)

Esanahia: badia, golkoa, ahoa, sakonunea

Concavidad (sakonunea) latinezko “cavus”etik datorrela diote baina kunk-aba aukera ez genuke baztertu beharko, hau da, txeparen sakoneunea

Morvan

(1571) Aldaerak: ago, abo. Jatorrizkoa abo (1320) bazen, *gab- “hueco” eurasiarretik etorri zitekeen.

Cf. protoaltaico gabu, xabu > abu “ahoaren barrukaldea”. Agian aho “soplo”?

Cf. hokan shasta ahu “boca”.

Agud-Tovar

Morvan

(1608) Salut, révérence. De gur “révérence”. Dér. agurtu “saluer”.

Naberan

aho-gur (ahozko erreberentzia)

Mugurutza

Latinetik, augurium. “...Era tal la grandiosidad que encerraba en sí la palabra “agur” que no podía deshonrarse repartiéndola por el mundo sin miramiento o mesura alguna…”

http://blogs.deia.com/arca-de-no-se/2017/01/28/el-enigma-de-nuestra-palabra-agur/

Goitia

Morvan da hurbilen dabilena. “Gur, Hur” da kakoa, “curvatura, inclinación, reverencia…” horregaitik, “agurek” dira giza adindunak, beraien bizkarra, okertuta dagoena eta begirune merezi dutena.

Hortik dator hizkuntza askotako “aorta sana” (arteria aorta), jatorriz “agurta”, daukan bastoi motagaitik.

Agud-Tovar

Bitxia da, gehienek latinez datorrela dioskute (erromatarrak agertu arte ez omen genuen agurtzen antza). Eta latinistek ez digute azaltzen zergatik  %100eko antzekotasuna duen “ahur/agur” eskuaren aldea adierazteko hitzarekin.

Etxamendi

-Laster: Lats+ter .LATS: (Azk.I, 532) „uhaitz: arroio“ + TER „zarraz-,tarras-„ diokeena „ zarrastan,  zirristan : resbalar“ ,  beraz  zalu-ren   ideia.  Parrez   gr. dramein (L II) „laster egin: correr“, Chtr.296 „Racine *der-  d’où *dr-ea- .(Ikus III. atala).

Eta  ikusi  grezieraz “derein: larrutu, larraztu, zarraztu… “: desollar“, derma „larru“; got. ga- tairan „urratu““; g.- g.  z. (fir)-zeran, All. (ver)-zehren „larraztu,  lit. deru   „larraztu“…. Bidenabar  LARRAZKENA <<<LARRAZKO-ENA  bazterrak (zuhaitzak) buluzten direneko urtaroa ;  eta  LARRE, LARRAZ  (Otxabagi) „erial : hutsik den  eremua“.

Morvan

Rapide. Cp. mordve laste “courir”.

Rapido. Cp. mordvino laste “correr”.

Zubiaga

la-aster

Naberan

lats-ter: lats azkarra

Goitia

Nire eritzi, zati bat dator Eñauten atzeko parterekin, hau da, “der,ter”, eroatea, naharrastea, da (llevar, arrastrar), baina aurrekoa, uste dot “la-ez”, “laz”, “las” ( beharbada, Latinaren “laxus”, flojo, ligero, Euskeratik dator); orduan, “la -ez”, lotura bagekoa da, ariña. “Las-ter”, da ” marcha ligera”.
Ez dot uste errekarekin zerikusirik daukana.

Agud-Tovar

Michel Morvan Parisen jaio zen baina euskera sakonki aztertu du. Hainbat artikuluez gain, honako liburuak argitaratu ditu: Les origines linguistiques du basque, Les noms de montagnes du Pays basque, Noms de lieux du Pays basque et de Gascogne eta hemengo hiztegi hau: Dictionnaire étymologique basque, euskaraz dagoen bakarrenetakoa.

Morvan, Euskal Filologian gaur egun nagusi den jarreraren kontra, ez du uste euskera hizkuntza isolatua denik, hitz asko hizkuntza eurosiarrekin konpartitzen dituelako.

Euskal Hiztegi Etimologikoa

Wikipedian

Morvan

(s. XI ) Rama, arco, cuerno. Ha sido comparado con el antiguo irlandés adarc “cuerno”, lo que no es seguro. Cf. también dravídico adar “rebaño de vacas” (?), adaru “rama” (?), munda dar “id.”, checheno addar “arco”. Hay posible cruce con abar. No hay relación con burushaski tur, ltur y con el caucásico nakh kur como algunos investigadores afirman.

(XIe s.) Branche, arc, corne. A été comparé au vieil irlandais adarc “corne”, ce qui demeure incertain. Cp. dravidien adar “troupeau de vaches”(?), adaru “branche” (?), munda dar “id.”, tchétchène addar “arc”. Croisement possible avec abar. Pas de lien avéré avec le bouroushaski tur,ltur ni avec le caucasien nakh kur comme prétendu par certains chercheurs.

(XIth c.) Branch, bow, horn. Was compared with old irish adarc “horn” (uncertain). Perhaps cognate with dravidian adar “cows herd” (?), adaru “branch” (?), munda dar “id.”, chechen addar “bow”. Possible crossing with abar. No link with burushaski tur, ltur and with caucasian nakh kur as pretended by some scholars.

Lakarra

Zubiaga

Adar <UtU+RA “ekaitz,ada” m. adargo<adar+-ko, >adarga(gaz)

Naberan

Adar: adu-arre (- adu nabarmena)

Goitia

Alde batetik “at, ato” (Erderaren “atar” eman duena), “lotura, eutsia…” esangurarekin. Bestalde, “arr”-en  balio bat “aerroa”, “erroa” da, Erderaren “vástago, eje…”; horrela, “at arr” sonorizatua, egin du “adarr”: Vástago fijado.

Agud-Tovar

Etxamendi

-LASTER <<< LATS  (Azk.I, 532) „uhaitz: arroio“ + TER „zarraz-,tarras-„ diokeena „ zarrastan,  zirristan : resbalar“ ,  beraz  zalu-ren   ideia.  Parrez   gr. dramein (L II) „laster egin: correr“, Chtr.296 „Racine *der-  d’où *dr-ea- .(Ikus III. atala).

Eta  ikus  gr. derein „larrutu, larraztu, zarraztu… :desollar“, derma „larru“; got. ga- tairan „urratu““; g.- g.  z. (fir)-zeran, All. (ver)-zehren „larraztu,  lit. deru   „larraztu“…. Bidenabar  LARRAZKENA <<<LARRAZKO-ENA  bazterrak (zuhaitzak) buluzten direneko urtaroa ;  eta  LARRE, LARRAZ  (Otxabagi) „erial : hutsik den  eremua“.

Zubiaga

la-aster

Naberan

lats-ter: lats azkarra

Morvan

Rapide. Cp. mordve laste “courir”.

Agud-Tovar

Tantaka-tantaka gero eta aditu gehiago ditugu ostraken egiazkotasunaren alde. Txillardegiren gutunak ezagutu eta gutxira, Parisen jaiotakoa den baina euskeran lan asko egin dituen hizkuntzalari honek, bere webgunean gaiari buruz duen iritzia plazaratu du:

“On ne débattra pas ici du cas épineux des inscriptions de Veleia tenues pour fausses par certains et authentiques par d’autres, bien que la balance semble pencher en faveur de l’authenticité.”

Lakarrak egindako berreraiketak ere zalantzan jarri ditu Morvanek.

Bere iritzia, interneten daukan eta blog honetan aspaldi lotura jarri zen bere euskeraren hiztegi etimologikoan dago.

Euskararen hiztegi etimologikoa (Sarreran aipatu du gai hau)

Iturria: Martin Elexpururen bloga

Informazio gehiago: Ostraka euskalduna Sos Iruña-Veleia Iruina bloga

Michel Morvanek idatzitako liburu bat

Morvan

(1072) Corte. De *lab- y sufijo adjectival -ur.

(1072) Court. De *lab- et suffixe adjectival -ur.

(1072) Short. From *lab- and adjectival suffix -ur.

Lakarra

Zubiaga

labo+ur > labro(it)

Naberan

lea-buru-urri: leaburua urri geratzean

Agud-Tovar

Jabier Goitia

Hasi gaitez nondik diote jakindunak, datorrela Erderazko “mercado”.  Jatorrizko erroa, Latinaren “merx”, mercancía da. Baña eztabai sakona dago jakindunen artean, ez dagolako argi “merx” hori latina, etruskoa edo beste “mediterraneoko” ele galduen batena den.

“Merx” etik diote datozela “mercätor, mercor, mercatum…” eta Erderaren “mercado”, baña Latin garbian, “mercado”, “fórum, emporium, nundinae-nundinarum” esaten da, oso urrun gabiltzan izenetik. Zergatik?

Gauzak horrela, gure Euskeran daukaguz “merdu” (baliogabekotu zerbait), “merezi” (eskubidez hartu oparien bat), “merke” (balio gutxiko gauza), “merkoila” (tratuetan, xuhurra den morroia), etabar, hau da, latinean bezain oparoagoa den berba familia dugu.

“Mer”, Euskeraren erro nagusi bat da eta bere esanahia, beheko lerroetan diona, nire “El ADN del Euskeratik…” ateraikoa:  “Mer” hori, “mer-itua” da, bai gizakientzat, bai abere edo piztientzat, bai gauzentzat, balio bateko hitza.

“Mer-ke” (non “ke” da atzizki ukatzeko edo kentzekoa den) “balio bagabekoa”  esan nahi du. Gaur egun  ezin dogu hori ulertu, baina aintzina, ibiltariak ginenean, lekurik leko aldatzeko uneetan, gauza asko (ezin eroan beraiekin), galduko zuten ohiko balioa eta orduan, jabeak, atarako zuten saltzeko: “Balio gutxiko gauzak”.  Aldi haretan baliozkoak gauza eroangarriak bakarrik ziren.

Mer: Merecer, ser digno. Tener mérito, valor.

Zubiaga

merka – me+erka

merkatu merka –tu

merkatari – merkatu ari

merke me-erka

arkatu,  merkatu-ren gaia ez dut bere garaian  ohartu, huna ene ikuspegia:

Etxamendi

Naberan

merkatu: merke-azu(- ekaien trukea egiteko plaza (azu, 7.3)

merke:  behere-ike (- mota baxua, beherapena)

Michel Morvan

Merke: lat. merce(m) “mercancía”.

Agud-Tovar

Zubiaga: be+ota

Naberan: behe-soin > soin adarra

Etxamendi : ainitz hizkuntzetan zantzu  eta era berdinsuko hitzak badira, abest. bâzâu(s) , arm. bazuk , gr. pêkhus <<*bbâghu, skr. bhâhu ; latinak grezieratik brac(c)hium , bainan gr. brakhiôn-ek “beso” baino lehenik diona da “soin aldea” (Chtr.193) “partie humérale du bras par opposition à l’avant-bras pêkhus”.

Beraz bi balizkori buruz jo daiteke : 1°-BESO letorke cast. brazo bezalako batetik , /R/ galdurik  ???  2°-osatuzko hitza litaike  BI “2”+ SOIN “espalda”, beraz “dual” bat , begi, belarri, behatz, belhain bezala ???

Morvan: baliteke kaukasieratik etortzea: mecu, bico (c = ts) “id.”, arapaho bees “id.”?

Goitia: Guztiok dakigun bezala, gizakiok eta tximinoak daukaguz aurreko (edo goiko) goi adarrak, aurrez aurre jar daitezkeen adar indartsuak. “bez”,  eta erderazko “reves”, bat dira, Latinezko “reversus” ere, Euskeraren “bez”-etik (reversible) dator. “o”, moduko atzizkiarekin,” bez o”, zera nahi du esan, ” lo que se enfrenta”, besoaren artikulazioak elkarri aurre egin eta tresna eragingarriak besoei esker arbola bateri oratu ahal diogulako.

Agud-Tobar