Aukeratutako atala ◊ Theo Vennemann ◊

Xabier Renteriak Ama-Atan: Edozein naziok bere jatorriari buruz duen interesa ondo kokatu dute gure kasurako, sarrera ulergarri batean,  Gaiak argitaldariko web horrian. Hau dute aurkibide:
1. Nazioarteko ikertzaileak Europari eta Euskal Herriari begira ari dira, V eta H mitokondrioen banaketa aztertzen dutenean
2. H eta Y euskal markatzaileen kokalekua
3. Oppenheimer irakaslea eta britainiarren euskal genetika
4. Ura nagusi zen kontinente baten kolonizazioa
5. Theo Vennemann hizkuntzalari germaniarra, beste bidetik abiatuta (Eurasiako paleohizkuntzako egitura aurreindoeuroparra) “gu, europarrok, euskaldunak garela” ondoriora heldu da
6. Euskara, lehen europarren hizkuntza
7. Proiektu genografikoa (The Genographic Project)
On egin!

Iberaldea webgunean Investigación y Ciencia aldizkarian 2003ko urtarrilean artigaratutako artikulu bat dakar. Bertan, Elisabeth Hamel eta Theo Vennemann ikerle hauen teoriaren laburpena irakurtzeko aukera paregabea dago: El vascón, lengua original del continente europeo .

“En muchos topónimos y nombres de ríos europeos se agazapan palabras emparentadas con el vasco. Estos nombres se pusieron poco después de la última glaciación. Aún hoy todos los europeos están estrechamente ligados con los vascos, un pueblo preindoeuropeo. Lingüistas y genéticos dan cuenta aquí del estado actual de esta teoría.

Ebersberg es un pueblo pintoresco prealpino, a orillas del río Ebrach. Tras esa villa de la región de la Alta Baviera se extiende una amplia zona de bosques. Resultaría, pues, inmediato, para un alemán de la época, inferir que el lugar debe su nombre a la abundancia de caza mayor: “Monte del jabalí’ (de Eber, jabalí, y Berg, montaña). De hecho, en su escudo figura un macho de prominente col­millo.

Pero ese sentido que hoy se le da al topónimo carece de fundamento. La designación no procede de la Edad Media, ni tampoco de la época celta. Arranca, presumiblemente, de los vascones, quienes, partiendo de los Pirineos occidentales, poblaron esta región poco después de la úl­tima glaciación.

Muchos nombres de asentamientos, ríos, montañas, valles y paisa­jes de Europa tendrían su origen en lenguas preindoeuropeas. Según la investigación reciente, predominan las relaciones y conexiones con el vasco. Se confirma así la opinión de que pueblos emparentados con los vascos  habitaron, en otros tiem­pos, casi toda Europa. Eran estos los vascones ‑para seguir la designación latina de los vascos en la antigüedad.”

Artikulu osoa: El vascon fue la lengua original del continente europeo
Artikulua irudiekin

Latinizatutako grandis hitzari dagokionez (gazteleraz grande eta frantseseraz grand),  esan beharra dago ez daukala etimologia argirik, “a” motz bat duelako (hau da, ingurune kontsonantiko batean ezin da fonologikoki “a” bat azaldu laringe teoriaren bidez). Bestetik euskal handi hitzak ez dauka onartutako etimologiarik (Agud/Tovar).

Handi hitza latinetik hartu izatea ez da onartua izan, Agud/Tovarrek esaterako. Euskera zaharrak ez zuenez hitzaren hasieran talde kontsonankorik, latin eta erromantzen hitz horiek anaptixis baten bidez asmilatu ziren:  cruce -> kurutze / granu -> garau  / gratia -> garazia.

Beraz, latinezko grande hitza garande bihurtu beharko zen eta ez (h)andi. Beraz, ezin da latinetik etorri dela onartu.

Latinezko grandis eta euskerazko handiren artean lotura bat egon behar izatekotan alderantziz izan beharko litzateke. Ideia hau ez da inoiz aipatua izan. Latina, edo hobe esanda, italiera edo aintzitaliera nahiz eta euskal substraturi lurraldeak kentzen joan, berarekin kontaktuan zegoen erromatarrak baino askoz lehenagotik. Bestetik, kontaktuan zeuden garaian, agian, euskeraz ez zen handi forma erabiltzen, beste bat baizik.

Euskeraren fonotaktikaren eta garapen fonotaktikoaren teoria orokorraren arabera, handi hitza ez litzateke oso zaharra. Garapen modernoko hitzak albo batera utzita, hitzen hasieran ez da hitzaren hasieran kontsonante talderik onartzen, ez da “r-” fonemaz hitza hastea ere. Hau da, grandi edo randi ezinezkoak lirateke. Gainera, gaur egungo alderaketa linguistikoak frogatzen duenez, murrizpen fonotaktikoak mende batzuetan alda daitezke, baina ez dira betirako.

Balizko euskal murrizpen fonotaktiko bat honakoa izan zitekeen: lehenengo hasierako kontsonante taldeak murriztu ahal izan ziren taldearen ahostunek bultzatuta; ondoren, hasierako -r soinua hasperendun bihurtu ala galdu ahal izan zen, hau da, r->h- (>ezer e).

Hemen aipatu liteke, euskal hitzetan, latinaren eta hizkuntza germanikoen maileguen islatzen dutenaren arabera,  talde kontsonantikoak ez zirela sinplifikatu hitzak galduz, anaptixiaren bidez baizik. Argudio hau ez da erabatekoa. Maileguaren aldaketa fonetikoa eta egokitzapena erabat desberdinak diren prozesuak dira.  Hizkuntzan errotuta dauden egiturak sinplikatuak izaten dira etengabeko ulergarritasunaren bidez, baina, beste aldean, adierazpen arrotzak, talde fonetikoa sendotzen den ahala, hizkuntza propiora egokitu egiten dira ahal den neurrian.

Adibidez, ingeleseraz, mailegu prozesuan, kn- taldeak, euskaraz bezala, anaptixiaren bidez: egokitzen dira:

Murrizpen fonotaktikoaren prozesuan, gaur egun anaptixira jotzen duena, hau da, kn- talde kontsonantikoak ez egotera, plosiboa desagertu egin da resonantearen aurrean: kn- > n-    /  knife [knif] > [naif]  / knee [kne] > [ni:].

Eta argudia daitekeen bigarren gauza da, euskeraz, maileguan hartutako -r hasierako hitzetan ez da asperendun egin edo desagertua izan, protesi bokaliko baten bidez hartu delako, onartutako posizio fonotaktikora desplazatuz:  rosa > arrosa  / rege > errege / fraga  > arraga

Baina protesi hau ez da aldaketa fonetikoarekin batera gertatu behar izan, hizkuntzan -r hasieratik desagertu zen garaikoa. Hurrengo garapena ere bideragarria da:

Hasierako -r fonemaren desozenketa greziera klasikoaren “begian”   ondoko zeinua  gertatu da eta Rhytmus eta Rhemaren rh- multzoa gaur egun goratzen da. Hasierako -r kontsonantearen hasperendun egitea Brasileko portugeseran ezaguna da, adibide, río [hiu].

Pentsa dezagun murrizpen fonotaktiko hau ez zela aitzineuskeran gertatzen, euskeran baizik (historiaurrean hala ere noski). Horrela latinaren grandis hitzaren etimologia argi geratuko litzateke euskal mailegu gisa.

Iturria: www.blogari.net/euskjatorria

Theo Vennemann Deustuko Unibertsitsatean 2009ko abenduaren 4an emandako hitzaldiaren bideoak, The basque substratum in Europa hitzaldia ematera. Theo hizkuntzalaria, matematikaria eta filosofoa da eta Eustatu Batuetako eta Munitxeko Unibertsitateetan egin izan du lan.

1/6 http://www.youtube.com/watch?v=hOnFyf23Crk

2/6 http://www.youtube.com/watch?v=-thKOF_pHZo

3/6 http://www.youtube.com/watch?v=yVzIJxoXI-w

4/6 http://www.youtube.com/watch?v=sHFeoqjAZbE

5/6 http://www.youtube.com/watch?v=qDqlqLHuer8

6/6 http://www.youtube.com/watch?v=gRVNkDKb8xk

W.A. Frhv v Ritzenstein eta H. Krhe ikerleek,  Isar izena (736-748. urteko idazki batean jasota), eta Isen eta Isana, denak ibai izenak, bortizki mugitzea esan nahi duen*eis/*is erro indoeuroparrekin lortzen ditu.

Etimologia honen kontra H. Bahlow-k idatzi zuen, *is erroa duten beste ibai askoren antzera, adibidez, Holandako Ijssel ibaia ere, leku lauetatik igarotzen dutelako, bortizki mugitzearekin lotzea zaila izanik.

Italiako ibai askotan ere badugu erro hau, estarerako Isella, Isasca, Isesete, Isacrcus, Isapis, Isaurus. Cerdeñan ere Isalle.

Etimologia hauetan, nire ustez, *is euskal erroa dugu, *iz erroan oinarrituta dagoena eta “ura” esan nahi duena, Izura euskal ibaian bezalaxe (J. Lemoine).

Ismaning ibaia

Egilea: Theo Vennemann