Aukeratutako atala ◊ Bienvenido Mascaray ◊

Léxico ibérico izeneko atalean, Bienvenidok iberierazko 1.450 hitz aztertu ditu eta hiru laurdenetik gora euskerarekin lotuta daudela ikusten da. Bere ustean euskera bizirik dagoen iberieraren aldaeretako bat da.

Bitxia da, iberieraz ez dago Hrik, lehen bizkaieraz eta gipuzkeraz ere ez zegon moduan. Adibide batzuk:

aamen: hementxe
aatea: ahatea
abana: indarra, bultzada
abea: euskarria
abeltegi: artalde, abere taldea
baba: indaba
baez: bai eta ez-en batuketa
bai: bai
etab.

Zati batzuk:

Bienvenido Mascaray: Léxico ibérico (1)

Bienvenido Mascaray: Léxico ibérico (2)

Hiztegi osoa (1.450 hitz)

Bienvenido Mascaray – Léxico ibérico

Abenduaren 17an Barrikan Euskeraren Xarmaren 5 edizioa egin genuen gai bakarrarekin: Irulegiko Eskua ikertzea.  Bertan jasotako proposamenekin egin zen liburuxka banatu eta bertan horietako batzuk aztertzeko aukera egon zen, besteak beste Juan Inazio Hartsuagarena (bideo bidez), Paulo Arrietarena, eta beste gutxi batzuk.

Paulok, bere aurkezpenean ezezaguna den Irulegiko bigarren idazkunari buruz ere luze hitz egin zigun.

Handik hona proposamenak jasotzen jarraitu dugu eta “Irulegiko Eskuaren” liburuxka honetan Euskeraren Jatorriak Euskal Herriari gai honi buruz ikertzeko tresna eskaintzen dio. Bertan, idazkun honen proposamenak jaso eta eztabaida sustatu nahi dugu.

Jendeari eskertuko genioke proposamen gehiago egonez gero bidaltzea eta dauden proposamenak ahalik eta ondoen arrazoitzea.

Martxoan beste bilkura bat egingo da ordurako jasotakoarekin eta helburua hauxe izango da: gaur egun ditugun ezagutzekin egokienak izan daitezkeenak nabarmenentze hastea.

Hemen laburpen taula dago, orain arte jaso diren proposamenekin eta baita “Irulegiko Eskua” liburuxka. Bertan proposamenen azalpenak daude, Irulegiko ezezaguna den idazkunaren informazioa, testuinguruari buruzko artikulu bat, Iruña-Veleian iberiar grafiari buruz txosten baten aipamena eta, azkenik, iberiera ikertzeko dauden tresnak.

Irulegiko Eskua-2-bertsioa-22-12-31

Aragoiko ikerle honen webgunean iberierazko hiztegia ikusi daiteke. Bere ustez hitz asko euskeraren bidez uler daitezke. Léxico ibérico

Gaztelerazko aldean batzuk jarri ditugu:

aamen: he aquí. Tiene variante aemen.Ejs.: badar(e)-nen(e)-aam(e)n, “he aquí sobre todo el bálsamo”, Estela de Valle de Ourique (Portugal); aem(e)n ti oko(z), “he aquí el hocico de un cerdo”, Tésera de “Slania”.

aate: patos, gansos. Ej.: gune tei aate, “en el sitio de refugio de los patos”, Guija del Alcázar de Alcalá del Río.

aba: desgracia súbita. Miel, panal de miel. Boca. Ejs.: bala-begoi-aba, “ráfaga profunda de desgracia súbita”, Cartela de mármol de Alcalá de Chivert; aba arge bors te, “miel clara para el mucho té”, Plomo de Ullastret 1.967; anisa aren aba, “cierta cantidad de anís, miel”, Vaso de El Alcornocal (Córdoba); Isabana < iz aba na, “el que tiene agua de boca”; Izaba > iz aba, “el agua de boca”.

aban: fuerza, ímpetu. Ej.: aban-l(a)n, “fuerza en el trabajo”, Pech Mahó.

Iturria: Mascarayren webgunea (testu osoa)

Ehiza beti izan da iberiarren pasioa, bizirauteko egiten zena. Ehiza txikia ere oso zabalduta zegoen eta hemen aipatuko den esaldia horrekin lotuta dago.

“Tesera” izeneko egitura batean idatzita dago eta Avilako Cardeñosan (Castro de las Cogotas) aurkitu zen. Antza grafiko hau faltsutzat hartu omen zuen Gomez Morenok eta Tovarrek baina bertan idatzita dagoen testu iberiarrak atorrizkoa dela dio argi eta garbi.

a) Transkripzioa

E-R-BI(PI)-E-R-N-I-BI(PI)-A-GA(KA)

GO(KO)-R-A-Z-A-DI(TI)

b) Sekuentziak

ERBIERNIPIAKA

KORAZATI

c) Irakurketa

Erbi erni piaka

koraza-ti.

d) Azterketa morfologikoa

Erbi: n.: liebre.

erni: adj.: erne-ren aldagaia: adi, begirale

piaka: v. piaka (ikus piakaitz DRALV hiztegian): mesfidatu

koraza: n.: zurrunga

-ti: sufijo variante de –di, que al igual que éste expresa la idea de abundancia o conjunto.

e) Azterketa fonetikoa

1. Lehenengo sekuentziak lotura gutziak (3 forma, bi lotura) lehenengo bi hitzen amaieran elipsirik gabe amaitzen dira, testua ulergarriagoa izateko.

2. -di eta -fi atzizkietan, hizkuntza iberiarren herskari ahostun eta ahoskabeen arteko bereizketa ez dagoela ikusten da.

f) Itzulpen literala

Erbi azkarra (adi egoten dena) zurrungez mesfidatia da

Oskako (Huescako) Ribagorzan jaio zen eta Iruñean bizi den Bienveido Mascarayk webgune bat zabaldu du bere lanak apurka-apurka argitaratzen joateko. Une honetan eduki gutxi dago baina gero eta gehiago izango du, berak jakinarazitakoaren arabera.

Webguneak honako atalak ditu: Iberiar hizkuntza, Toponimia,  Epigrafia, Onomastika, Iberiar zibilizazioa, Etimologia eta Nobedadeak.

Euskararen Jatorriaren Biltzarrean 2 aldiz hartu du parte Arteagan eta Garesen.

Bienvenido Mascaray-ren webgunea

Interpretación de la Lengua Ibérica (bere teoriaren laburpena)

Andion (Andelos) (toponimoari buruzko interpretazioa)

Argitaratu dituen liburuak:

- Informe Sobre la regulación del río Esera, 1980, Ayuntamientos de Campo y Foradada (Huesca)

- Benas, trallo y fuellas, 1984, poemas en dialecto ribagorzano, Consello de la Fabla Aragonesa.

- El ribagorzano dende Campo,1994, gramática.

- El misterio de la Ribagorza, orígenes, historia y cultura a través de la Toponimia, 2000.

- De Ribagorza a Tartesos, topónimos, toponimia y lengua iberovasca, 2002.

- Baliaride, toponimia, lengua y cultura ibéricas en Les files, 2005, El Tail Editorial.

- Diccionario del había de Campo (Huesca), con frases hechas y etimologías (laster argitaratzeke)

- Nosotros, los iberos. Interpretación de la lengua ibérica (argitaratzeke)