Osagaiak: esku+er
Esanahia: eskumaren ondoan ezain edo ER/eri bezala dena
Bilakaera: s
- esku+er
- esker
- ezker
Azalpena Eskumak (esku+uma/umant) du ahalbide osoa, harekin konparatuz beste eskua EKU+ER>ESKER da
Egilea: Felix Zubiaga
Osagaiak: erdu + era
Esanahia: erduen (etorritakoen) hizkuntza
Bilakaera:
- erdu + era
- erduera
- erdera
Azalpena: hizkera batek bereizten ditu familiako direnak: euskaldunak euskaraz. Kanpotik ERDUAK (erdu=etorri) ez dira familiakotzak hartzen, euskera barik, beste hizkera bat egiten zutelako/dutelako, lehen gaur bezala. Horrek ERDUAK ziran eta euren hizkuntza, beraz, ERDERA.
Egilea: Felix Zubiaga
Osagaiak: eztei+jaia
Esanahia: ezkontzetan ospatzen den jaia
Bilakaera:
- eztei-jaia
- ezteia
Azalpena: Ezkondu berriei eztaia emaiten zitzaien, Ezti, atsegin hobezinen ikurra; hortik dator eztei-jaia Ezteia deitu izana. Zein herri egon zen, euskotarra kenduta, izadik inspiratuago eta zein herrik jarri zituen bere lehenengo erakundeetan xarma eta soiltasun gehiagorik?
Egilea: Agosti Xaho
Osagaiak: esku+en
Esanahia: eskua luzatuz eskaintzen dugu
Bilakaera:
- esku+en
- esk+en
Azalpena: “Eskuarekin du eskaintzen eta emaiten, Esken..“ Xahorentzat, jatorriz, eskaintzearen ekintza eskuarekin lotzen du, “eske” bezalaxe
Izenkideak: eske
Egilea: Agosti Xaho
Osagaiak: egu + hizkera
Esanahia: hizkera ona, argia
Bilakaera:
- egu+hizkera
- euskera
Azalpena: egu, argiaren sinonimoa izanik, hizkera argia adieraziko luke
Egilea: Bittor Kapanaga
Osagaiak: euts(i) + era/ara
Esanahia: eutsi dun hizkuntza eta bizimodua (arbasoenak, sustraienak)
Bilakera:
- euts + era
- euskara
- euts + ara
- euskara
Azalpena: Etimologia debatean, nere ustez, euskara euts(i)+era/ara da, ‘euskarri’ hitzaren bezala.
Alternatiboki euts(i)+gara/kara, ‘eukailu’ hitzaren bezala – baina ez da izango. ‘Era’ hitz ez du bakarrik esan nahi hizkutza/hizkera baina bizimodua, identitatea, ere. “American way of life” bezala izaten ahal zen.
Etorkin hizkuntzak, beste aldera, erdara esaten zuten, herriak erditzen duten hizkuntzak zirelako (euskaldun primigenioen ikuspuntutik). Eusten duen ‘era’ (hizkuntza baina identitatea ere), euskera, lehena izango zen, berak konformatzen zuen gizakia (mundua, errelitatea).
Baina momentu batetik eta gero (Neolitikoan, keltarrak?) beste hizkuntzak etorri ziren eta herriaren batasuna erditu zen, horrelako beste hizkuntzak erdera esaten da.
Eutsi erresititu zentzuan erabiltzen da ere bai, ez dakit ea idea hau konzeptu originalan bazela ala ez. Etimologia simpleagoa da ere.
Egilea: Maju
Osagaiak: edu + uku
Esanahia: edukitzeko “ukua”
Bilakaera:
- edu + uku
- eduku
- esku
Azalpena: esku hitzak edukiarekin zerikusia izan dezake; hala balitz, edukitzeko leku konkaboa izango litzateke bere esanahia.
Izenkideak:
- esker: esku+ager (eskuekin esker ona adierazi)
- eskuin: esku-in (egiten duen eskua); edo esku+duin
- eske: esku-en (eskua hedatu)
- eska(tu): eske-tu > eskatu
Egilea: Josu Naberan
Osagaiak: esk(u)+er
Esanahia: eskuaren bidez eta keinu baten bidez esker ona adieraztea
Bilakaera:
- esku+er
- esker
Azalpena: Eskuaren keinu batez lagundutako irriño batek poza adierazten du; gizon-emakumeak eskerrak horrela ditu emaiten, eskerrak bihurtzen, Esker.
Izenkideak: esku, eske, esken (eskaini)
Egilea: Agosti Xaho
Osagaiak: e + uts + ko + era
Esanahia: garbien hizkera?
Bilakera
- e + uts + ko + era
- eusko + era
- euskera
Azalpena: ez dago argi baina garbien hizkera izan liteke. Antzeko hitz bi ditugu: “usko” eta “osko” iberieraren esparruan agertutakoak, Italian eta baita Iparramerikan ere (Ata-Uskoak edo oraingo atabaskoak).
Egilea: Antonio Arnaiz
Osagaiak: auzko + era
Esanahia: menditarren edo goi haranetakoen hizkera
Bilakaera:
- auzko+era
- eusko+era edo eusko+elea
- euskera
Azalpena: eusko/euzko gure herriaren izenari dagokionez eta gure hizkuntzan dagoen erroa izanik, *auz-ko izan daiteke (latinez Ausci deitua) “
Egileak: Josu Naberan, Felix Zubiaga.
