Aukeratutako atala ◊ 4-Txostenei buruz ◊

Iruña-Veleiako latin arrunta ulertzeko eta egiaztatzeko, oinarrizko lan bat egin behar izan zuen Batzordeak hasieratik: kontsultatu latin arruntari buruzko idazkunak datu baseetan, liburutan, interneten eta hainbat lekutan dauden ehunka lekukotza. Baina ez zuen egin.

Batzordeak faltsutzat hartutako grafito asko Europako beste lekuetan aurkitu dira eta aurkitu dituztenak Iruña-Veleiako grafitoen garai berekoak dira: III, IV eta V. mendeetakoak. Akats larri hau, hau da, testu bera jadanik topatu izana eta faltsuak direla horrelako testu aitzindaririk ez egoteagatik onartezina da, paraleloak egon badaudelako.

Alicia Satuek bilaketa lan zabalagoa egin du, Adituen Batzordeko guztiek egin ez zutena, seguruenik, ezgaitasunagatik baino hasieratik faltsutzat hartu nahi izan zituztelako. Horri esker, Iruña-Veleiako hitz osoak edo horien zati batzuen grafia bera besteak beste, honako lekuetan aurkitu ditu Aliciak:

Pompeya. Ez da harrigarria hemen topatu izana, Pompeyako indusketan, Iruña-Veleian bezala, eremu domestikoan egindako grafito asko dagoelako.

Perseus. Datu base hau garrantzitsua da eta bertan latinez idatzitako testuak bilatu daitezke, ezin errazago, interneten bidez. Nola da posible Isabel Velazquezek eta Batzordeko kideek ezinezkotzat hartutako hainbat hitz hortxe bertan egotea?

Hainbat indusketako idazkunak. Aliciaren txostenean hainbat lekutan topatutako hitz, grafia mota, deklinazio… aipatzen ditu etengabe, Iruña-Veleiako garai berekoak izateaz gain, berdinak edo antzekoak direlako: Malaga, Campania, Astorga, Algarve, Cumas… edo idazkun famatuak: Duenos, Fibula prenestina, etab. Aipatutako lekukotza guzti horiek Iruña-Veleiako grafitoen egiazkotasuna frogatzen dute, argi eta garbi gainera.

Europako beste indusketan topatutako gauzak ez ezagutzea, edo hobe esanda, ezagutu nahi ez izatea, ez da soilik latin arruntarekin gertatu. Historiaren gaian, adibidez, Julio Nuñezek gezurrezkotzat emandako gauza pilo bat Pompeyan bertan daude, denak batera: maskarak animalien irudiekin, emakume biluzien marrazkiak…

Irakurri dezagun Aliciaren hitzak:

Los comisionados desconocen datos de la propia documentación de época romana que demuestran que lo dado por imposible por ellos en realidad no lo es.

Alicia Satueren txostena

Pompeyako hiria

Ekainean Alicia Satuek egindako txosten berria aipatu genuen webgunean. Berriz ere ez dugu honi buruz ezer esan baina txosten hau garrantzitsua da, orain arte, grafitoak egiazkoak direla dioten txostenak batik bat beste arloetan egin direlako: euskera, historia, egiptologia… baina ez latin bulgarraren ikuspuntutik. Beraz, hau da, une honetan egiazkotasunaren aldeko 23 txostenetatik latin bulgarra ondoen eta sakonen landu duena.

Ez da erraza 200 orrialdetik gorako txosten bati buruz hitz egitea garrantzitsuena tintontzian utzi gabe baina post honetan eta agertuko diren beste lauretan puntu nabarmen batzuk jartzen saiatuko gara.

Lehenengo honetan Aldundiak izendatutako Adituen Batzordeari buruz hitz egingo dugu, hasieratik onartezina den akats bat egon zelako: Batzordean latin arruntean aditurik egon ez izana.

Ulertezina da eta erabat desegokia izan zen horrelako aditurik ez egotea, han aurkitutako 400 grafito baino gehiagotik, multzo nagusia, latin arruntean zeudelako. Akats hau beste arlotan ere gertatu zen. Adibidez, historia erromatarraren alorren Julio Nuñez egon zen, ez Europa mailan aditu ezaguna delako, baizik eta EHUn arlo horretan dagoen bakarra delako.

Horrela, batzordekoek latin klasikoa ezagutzen dutenez, ez ordea arrunta, etengabe Iruña-Veleiako grafitoak latin klasikoarekin alderatu zituzten, nahiz eta idazkun horiek idazle klasikoen mailarik ez zeukatenek egindakoak izan. Gainera, grafito pilo bat ikasketen eremutik kanpokoak ziren: jolasak, giza harremanak…

Eta pena izan zen, latin arruntean aditu asko ez dagoelako baina onak bai. Adibidez, Aliciak bere txostenean askotan aipatu du Veikko Väänänen, eta bere oinarrizko lana: Introducción al latín vulgar. Pertsona hau ez aipatzea, alor honetan oinarrizko erreferentzia izanik ulertezina da.

Aldundiak horrelako aditu bat ekarri izan balu, ez ginateke 5 urte eta gero horrelako oinarrizko gauzei buruz hitz egiten egongo.

Irakurri dezagun Aliciak txostenean nola jaso duen hutsune nabarmen hau:

Constatamos, para nuestro desconcierto, que tanto Isabel Velázquez como el resto de los comisionados parten para el análisis de los textos veleyenses de sus conocimientos de latín clásico y de lo que está documentado en la literatura y la epigrafía para la lengua culta, oficial, literaria y escrita, en definitiva, y que no se tiene en cuenta el contexto al que han de atribuirse los cuestionados óstraca: el de la lengua oral, espontánea, viva, rebelde con respecto a la ortografía y a las normas gramaticales. El reflejo de los auténticos veleyenses del siglo III.

No menor asombro nos causó el hecho de que dentro de la comisión no hubiera ni un solo especialista en latín vulgar. Pues el latín del siglo III d.C. es, según lo que sabemos, latín vulgar: no el de los textos escritos, evidentemente, pero sí el de la lengua hablada. Y la lengua recogida en la epigrafía doméstica, como lo es la veleyense, no es otra que la oral.

Nosotros hemos evaluado el material teniendo en cuenta el contexto real de un material escrito en un ámbito doméstico que, como ocurre con este tipo de evidencias, estaría transmitiéndonos el habla popular sobre la que sabemos bien poco de esta zona y esta época en concreto, a la que habría que añadir el componente propio de la base idiomática indígena.

Y vemos que el latín veleyense no responde efectivamente a las características propias del latín clásico literario, pero que sí podría hacerlo al que se hablaba (y / o al que se escribía en contextos domésticos) dado que, al igual que los grafitos de Pompeya, tal tipo de epigrafía transcribe el habla popular.

Consideramos que sólo se debería analizar este material epigráfico teniendo en cuenta todos estos factores. No tenerlos en cuenta conlleva, a nuestro juicio, a incurrir en un grave error metodológico y científico.

Alicia Satueren txostena

Veikko Väänänen: latin arruntean aditu ezaguna

Antonio Arnaizek Arabako Iruñari buruz ingeleseraz idatzi duen txostena Internationak Journal of Modern Anthopology aldizkarian argitaratu dute.

International Journal of Moder Anthropology

Urtero txosten berriak ditugu Arabako Iruñako ostraken alde. Aurten bi txosten argitaratu dira uda eta gero (hemen informazioa abuztuan eta urrian eman da). Lehenagoari buruzko informazioa  Noticias de Alavan agertu da, dagoeneko Epaitegira eman duelako Lurmenek:

Informazio gehiago: Elexpururen bloga Ostraka euskalduna Deia

Oraingo txostena: 17. Comentarios Sobre Algunos Grafitos de Iruña-Veleia / Egilea: Miguel Thomson / Gaia: Ostraketako testuei buruzko iruzkinak, Aldundiko Batzordeko kideek salatutakoak zalantzan jarriz

Prentsan agertu ez dena baina aurtengoa den 18. txostena:  Tiberian scirpts/graffiti in Iruña-Veleia / Egilea: Antonio Arnaiz / Gaia: Ostraketan agertutako zeinu iberikoak bat datoz penintsulan agertutako beste askorekin

Egiazkotasunaren aldeko txosten guztiak

Miguel Thomsonek txosten berri bat egin du ostraketan agertutako testuei buruz hainbat iruzkinekin. Bere iritziz, egiazkoak izateko ez dute inolaz ere arazorik.

Ematen dituen datuei esker, Aldundiko Batzordeak ezinezkotzat hartutako  hainbat hitz guztiz egiazkoak izan daitezkeela frogatzen du.

COMENTARIOS SOBRE ALGUNOS GRAFITOS DE IRUÑA-VELEIA

Txosten honekin, dagoeneko, egiaztasunaren aldeko 18ra heldu dira.

Txostenak

Historia apur bat

Arabako Foru Aldundiak sortutako Batzordean, Arabako ostraken egiazkoatasunari buruz ebazteko, ez zegoen aditu bat ere ez arkeometrian, hau da, aurkikuntza arkeologiko bat benetakoa den eta noizkoa den zehazten duen jakintza alorra. Hilketa ikerketa batean DNA probak egin litzakeen tekniko bat egongo ez balitz bezala. Sinestezina ezta? Ba hemen berdintsu.

Zientzien alorretako zeuden kide bakarrak Fernando Legarda ingeniari nuklearra eta Juan Manuel Madariaga kimikaria ziren. Legardak C14 datazioak ondo eginda zeudela baieztatu zuen, hau da, zeramikak erromatar garaikoak zirela. Bestetik Madariagak hedabideen aurrean ostrakak faltsuak zirela esan zuen, osagai kimiko moderno bat aurkitu zuelako. Eliseo Gilek argitu zion gaia, Madariagak aurkitutakoa zeramika zatiak lortzeko erabiltzen den kola zelako, ez besterik.

Gertaera honengatik Aldundiak Madariagari kobratutako dirua itzultzeko eskatu behar izan ziola argi dago eta, jarraian,  arkeometria laborategi bat kontratu behar izan zuen lana ondo egiteko. Ez?

Oraingo kritika

Baina Madariagaren txotena, non esaten den ostrakak ezin direla datatu (kolaren hankasartzea eta gero zuzendu omen zuen), kritika zorrotza jaso du  Koenraad Van den Driessche geokimikariaren eskutik. Berak, beste aditu batzuen laguntzaz, Madariagak egindako hutsune nabarmenak zerrendatu ditu SOS Iruña Veleiaren webgunean jasotako txosten honetan: SOS Iruña-Veleia

Iturriak: Ostraka, M. Elexpuru