Aukeratutako atala ◊ Philippe Lartigue ◊

Orain gutxi Baskoniako Dukerriaren aurrekariak izeneko artikuluan Philippe Lartigue ikerle gaskoiak (eta euskeraz dakiena) erromatarren garaian Akitanian gertatutakoa luze-zabal aztertutakoa aipatu genuen:   Novempopulaniako mugak (19 orr)

Baina horrez gain, Philippek baditu lan gehiago, adibidez: Gasconha.

Lan sakona da, lau hizkuntzatan (gaskoieraz, euskeraz, frantsesez eta gazteleraz). Larogei orrialde baino gehiago dituen lan honetan hainbat arlo lantzen du:

SOMARI . AURKIBIDEA . SUMARIO . SOMMAIRE
TAULA DE LAS CARTAS . MAPEN AURKIBIDEA . TABLA DE LOS MAPAS . TABLE DES CARTES
AVANT DÍSER . AINTZIN SOLASA . PRÓLOGO . AVANT PROPOS
LA LENGA . HIZKUNTZA . LA LENGUA . LA LANGUE
Los indicis lexicaus . Hatz lexikalak . Los indicios léxicos. Les indices lexicaux
Las caracteristicas deu gascon . Gaskoineraren berezitasunak . Las características del gascón . Les caractéristiques du gascon
LA TÈRRA E LAS PÈIRAS  . LURRA ETA HARRIAK  . LA TIERRA Y LAS PIEDRAS . LA TERRE ET LES  PIERRES
Los indicis epigrafics . Hatz epigrafikoak . Los indicios epigráficos . Les indices épigraphiques
Los indicis toponimics . Hatz toponimikoak. Los indicios toponímicos . Les indices toponymiques
L’ISTÒRIA . HISTORIA. LA HISTORIA . L’HISTOIRE
L’ETNIA . ETNIA . LA ETNIA . L’ETHNIE
LA REALISACION DE LA CARTA . MAPAREN EGIKUNDEA . LA REALIZACIÓN DEL MAPA .LA REALISATION DE LA CARTE
L’enquèsta d’Édouard Bourciez . Edouard Bourciez-ren ikerlana . La pesquisa de Édouard Bourciez . L’enquête d’Édouard Bourciez
Deu gascon . Gaskoineraz . Del gascón . Du gascon
Biarn, Baiona e lo Baix Ador . Biarnoa, Baiona eta Aturri-Beherea . Bearn, Bayona y el Bajo Adur . Le Bé arn, Bayonne et le Bas-Adour
LA    TERMIÈRA    LINGÜISTICA    DEUS    DIALÈCTES    GASCONS . DIALEKTO    GASKOINEN    MUGA LINGUISTIKOA   .   LA      FRONTERA   LINGÜÍSTICA   DE   LOS   DIALECTOS   GASCONES .   LA FRONTIERE LINGUISTIQUE DES DIALECTES GASCONS
Despartiment de Gironda . Gironda departamendua . Departamento de Gironda . Département de la Gironde
Despartiment  de  Dordonha . Dordoinia  departamendua  .  Departamento  de  Dordoña  .  Département  de la Dordogne
Despartiment d’Òut e Garona . Òut e Garona departamendua . Departamento de Lot-et-Garonne  Département du Lot-et-Garonne
Despartiment  de  Tarn  e  Garona . Tarn  e    Garona  departamendua  .  Departamento  de  Tarn-et-Garonne . Département du Tarn-et-Garonne
Despartiment   de   Hauta   Garona .   Garona-Garaia   departamendua   .   Departamento   del   Haute-Garonne  Département de la Haute-Garonne
Despartiment d’Arièja .Ariega departamendua. Departamento de Ariège. Département de l’Ariège
La Vath d’Arann . Aran  ibarra . El Valle de Arán . Le Val d’Aran
Despartiment  deus  Pirenèus  Atlantics . Pirinio-Atlantikoak  departamendua  .  Departamento  de  los  Pyrénées-Atlantiques . Département des Pyrénées-Atlantiques
BIBLIOGRAFIA . BIBLIOGRAFÍA . BIBLIOGRAPHIE

Euskalduntze edo baskoitze berantiarra ez da oso sinesgarria. Teoria horren arabera, ekialdeko Akitaniarrek (zergatik ekialdekoek bakarrik? Mendebaldekoak ere aitzineuskaldunak ziren), aurreuskera edo aitzineuskaraz mintzatzen zirenek hegoaldera eta hego-mendebaldera migratu zuten, Akitania-Novempopulaniatik (gaurko Gaskoiniatik eta Ipar Euskal Herritik), batez ere VI. eta VII. mendeetan. Pirinioez haragoko baskoiekin batera, beroiak (Errioxa, Araba eta Nafarroaren zati bat), autrigoiak (Ason eta Nerbioi ibaien artean), Bizkaiko karistiarrak eta Gipuzkoako barduliarrak (Deba eta Bidasoaren ibarretan izan ezik, baskoiez edo, beharbada, akitaniarrez jendeztatuak) euskaldundu zituzten. Azken populu horiek indoeuroparrak ziratekeen eta ez aitzineuskaldunak.

Teoria horrek Frantzian erabilita beste teoria antzekoa du, hau da, baskoien inbasioak Novempopulanian, hegoaldetik iparalderantz. Inbasio haiek Baskonia ziteriorreko euskalduntzearen etorkia lirateke (Gaskoinian eta baita ipar Euskal Herrian ere). Alta bada, bi teoria horiek elkar baliogabetzen dute. Izan ere, nola VI. eta VII. mendeko baskoiek, Novempopulania euskaldundu egingo zukeen, akitaniarrak Pirinioen hegoalderantz migratzen ziren garai berean eta hango herriak euskalduntzen zituzten bitartean. Zentzurik gabekoa da guztiz.

Bi teoria horiek,  azpilan politiko hutsa iruditzen zait. Hala ere, frogatu nahiko luketeena gaurko euskaldunak eta antzinakoak (akitaniarrak barne) ez zirela tokikoak da. Frantzia eta Espainia betikoak direla erakusteko asmoz eta gu, atzerritarrak garela lur horietan, zilegitasunik gabekoak. Galdera bat orduan, nondik zetozen basko-akitaniar horiek? Zeruetatik erori omen dira ala?

Philippe Lartige. Bizkarrotzeko gaskoia (toponimo hori, adibidez, Martitz planetatik letorke).

Sarreran hauxe dio Phillippek:

Baskoinek,  Ebro  garaiko  haranetik  jatorrizkoak,  gaurko  Euskaldun  eta  Gaskoinen arbaso  edo  ahaide  hurbilek  dira  eta  beren  izena  eman  diote  Gaskoiniari.  Liburu  ttipi  hau  eta gehitua zaion mapak nahi lukete galtzekotan den nortasun baten bereskuratzaile.
Gu,  Gaskoinak,  galtzorian  diren  hizkuntza  eta  kultura  baten  ondokoak  gara.  Berrogei belaunaldik  baino  gehiagok  helarazi  digute  gutiesten  dugun  ondare  hori.  Hauxe  ote  da errespetua ?
Bere  ele  ederren  gatik  ere,  Frantziak  argiki  ahal  guziak  egiten  ditu  bere  lurraldeko hizkuntza eta kulturak itotzeko.
Bizkitartean,  gure  etorkizunaren  jabe  bakarrak  guhaur  gaude.  Iraun  nahi  badugu  eta XXI. mendea iragan, behar dugu loheri hilkor horretarik ateratu.
Ez gaitu gure nortasunari zaletasun nahikundeak baizik salbatuko.
Gora Gaskoinia, gora Euskal Herria, gora Baskonia !
Bizkarrotze-Lazkao 2010-ko agorrilaren 15a.

Liburuan hizkuntzaren alderdi asko lantzen ditu: bilakerak, gaskoieraren mugak… Hona hemen latinetik gaskoierara pasatu diren hitzetako bilakaerak: