Aukeratutako atala ◊ Mendi izenak ◊

Puerto de Pajares, Pallars…

Jon Goitia: Pajares, Pallares, Pallars

Arabako Errioxako mendien izenekin bueltaka gabiltz. Trifinium blogean gai honi buruzko informazio asko jaso dute:

Trifinium-en

• Toloño vs Cantabria: 30 años de una polémica artificial y absurda (15/01/2018)
• Sierra de Cantabria: 200 años dirimen un «error» (24/11/2017)

Mikel Belaskoren txostena

• Mikel Belasko (2016). Informe sobre los topónimos Cantabria y Toloño. Situación en 2016 <PDF>

Salvador Velilla

• Salvador Velilla Córdoba (2018). Andanzas y peripecias de un topónimo: Sierra de Cantabria. Reflexiones ante la decisión del Instituto Geográfico Nacional de denominar oficialmente ‘sierra de Toloño’ a toda la cadena montañosa
• Salvador Velilla Córdoba (2017). Sierra de Cantabria. Denominación de la sierra durante el siglo XX (Gdoc)
• Salvador Velilla Córdoba (2014). Toloño y Cantabria, dos sierras: génesis de un error. Sancho el Sabio  37: 309-334 <PDF>
• Salvador Velilla Córdoba (2010). La Sierra de Cantabria, un topónimo con 200 años de Historia. Puntualizaciones al “Informe sobre las denominaciones Sierra de Toloño y Sierra de Cantabria” firmado por Roberto González de Viñaspre, miembro de la Comisión de Onomástica de Euskaltzaindia, el día 10 de junio de 2010. (Gdoc)

Beste txosten batzuk

• Estudio del Instituto Geográfico Nacional sobre la propuesta de cambio de nombre Sierra de Toloño por Sierra de Cantabria (06.07.2018) <PDF>
• Roberto González de Viñaspre (2010). Informe sobre las denominaciones Sierra de Toloño y Sierra de Cantabria. Consultado 23 de noviembre de 2017 <http://www.euskaltzaindia.eus/dok/plazaberri/2010/urria/tolootxostena.pdf>

Hemeroteka

• José Ángel Martínez Viguri (24/10/2018). Fomento zanja el debate y denomina Toloño a la sierra riojanoalavesa
• Radio Haro (24/10/2018). Municipios de la Sonsierra lamentan que ‘Sierra Cantabria’ pase a denominarse ‘Sierra de Toloño’
• La Rioja (24/10/2018). La Sierra de Cantabria se llamará ‘Sierra de Toloño’ a petición del País Vasco. La Rioja.
• Noticias de Álava (24/10/2018). Fomento dice que Sierra de Cantabria es Sierra de Toloño
• Iñaki García (16/01/2018). ¿”Toloño” o “Cantabria”? La Rioja
• Francisco Góngora (14/01/2018) Toloño-Cantabria, 30 años de discordia. El Correo
• Joseba Abaitua: Toloña Fake

Oiz (Jabi Goitia)
o + eiz
o (handia) + eiz (mendia)
mendi handia

Okabe (Jon Goitia)
oka + be
oka (handia) + be (zapaltzen dugun lurra)
gailur zapalgarria duena

Okabe (Jon Goitia)
oka + be
oka (tinkoa) + be (azpikoa)
harri tinkoen azpian

Ori (Jon Goitia)
or + i
or (altzatutakoa) + i (puntan, ikusten dena)
altxatuta dagoena eta puntuan amaitzen dena

Ori (Jabi Goitia)
or + i
or (altua) + i (ugaritasuna)
tontor asko dituen gailurra

Otsogorrigaina (Jon Goitia)
Ez dut uste otso+gorri+gaina denik
otxo+gari + ga + aña
otxogari (troka handi eta luzea)+ ga (tolestuta)+ aña (arroka)
troka handi eta luzearen GA motako arroka tolestua

Otsogorrigaina (Jabi Goitia)
otxo+gorri + gaña
otxo (kanala, ebakidura estua)+gorri (biluzik) + gaña
arrakala estuaren gaina

Palomares (Jabi Goitia)
paldu + mar + eix
paldu (hesola –estaca-) + mar (marrak) + eix (aitza)
esola eta marren antza duen aitza
Azalpena: horrelako alturetan ez dute usoek zeharkatzen

Portumatxa (Jon Goitia)
portu+ma + txa
portu (pasalekua) + ma (kareharrizko arroka) + atxa
pasalekuko kareharrizko arroka

Sasiburu (Jon Goitia)
Ez dut uste sasi+buru denik
sa + zi + gur
sa/ca (moztuta) + zi (puntan edo alde batean bi zati dituena) +gur (okertua)
okertuta dagoen moztutako punta

Sollube (Jon Goitia)
Soñoge > sollube?
ñoge (arrokarik gabe)
arrokarik gabeko mendi altua?

Sollube (Jabi Goitia)
Zaila da
Soñu+be?
Soñu (soinua) + be (baxua)
Soinu baxua duen mendia? (deiadar mendia zelako)

Toloño (Jabi Goitia)
tolo+ño
tolo (tolestuta) + ño (aitza)
harri tolestutako muño handia

Toloño (Jabi Goitia)
tolo+ o + ño
tol (tolestuta) + o (handia) + ño/aña (aitza)
harri tolestutako aitza

Triano (Jabi Goitia)
dria + an + o
dria (legarra) + an (handia)+ o
hondakinetako edo legarrak biltzen diren gunea?

Txindoki (Jon Goitia)
zin + do + ki
zin (puntan amaitzen dena) + do (era) + ki (ertza)
puntan amaitzen den eta zorrotza den mendia

Txindoki (Jon Goitia)
Txin + do + ki
Txin (harri txikiak) + do (sortzen duena) + ki
Harri txingarrak sortaratzen dituen malda

Ukerdi (Jon Goitia)
Uk/ok + er + di
(zutik, politak) + di (ugari)
Ukerdi/okerdi:  hainbat lurjausi

Ukerdi (Jabi Goitia)
Uger + di
Uger (ugerra, loia, kolorea) + di (du: duena)
Tono desberdinak dituen (aitza)

Orain aste batzuk zenbait mendi izenen etimologi proposamenak azaldu ziren:

Astxiki, Aizkorri, Anboto… Mendi altuenek euskal izena dute (1)
Aratz, Aralar, bizkargi, Balerdi…Mendi altuenek euskal izena dute (2)
Biskarse, Burgoa, Ganekogorta, Gorbea… Mendi altuenek euskal izena dute (3)

Hemen gehiago:

(h)Ernio (Jabi Goitia)
ern + eio
ern (bizirik edo mugitzen ari dena) + eio/egio
mugitzen den gailurra (iraulkorra)

(h)Ernio (Jon Goitia)
ern + ni/di/ti/i + o
ern (ernatu, sortu) + ni (aditz instrasitiboa edo di/ti/i asko) + o (toponimian handia)
mendi handia ernatutako puntuarekin??

Hiru erregeen mahaia (Jabi Goitia)
hiru + erre ge +en + maña
hiru + erre ge (ezin erratu) + maña (muño)
hiru muño erabat bereziak dituen (-gaina- (el alto inconfundible de los tres muñones)

Hiru erregeen mahaia (Jon Goitia)
mahaia flych-ak izan daitezke, Zumaian bezala (zut + mai: zutik dauden maiak-estratuak)

Izarre (Jon Goitia)
is + arr + i/e
iz (estua) + arr (harriak, arkaitzak) + i/e (batzuk)
arkaitz estuen multzoa

Jaizkibel (Jabi Goitia)
jaits + gibel
jaits gibel: aldapa duen bizkarraldea

Jaizkibel (Jon Goitia)
1. saiskibel
is + ki + bel
is (mehea) + ki (geratzen dena) + bel (beltza)
ebakidura baten hondakin mehe eta beltzak
2 saizkibel
is + ki + bel
(ura: Itxaso…) + ki (geratzen dena) + bel (beltza)
Itsasoak ebakitako hondakin beltzak

Kantabria (Jabi Goitia)
Kanta + bra + i
Kanta (ertzea: canto…) + bra (nabarmena, “bravío”) + i (ugaritasuna)
Ertze braien gunea

Kantabria (Jon Goitia)
Lehenago Kantauri aztertu behar da:
Kanta + ur + i
Kanta (ertzea) + ur (altu) + i (ugaritasuna)
Mendi ertze altu asko

La Cruz del Castillo (Jabi Goitia)
Ez dago gaztelurik:
kat + sillu
kat (ebakidura) + sillu (seriea)
Haitz ebakiak

Larrun (Jabi Goitia)
lar + un
lar (larrea) + un (handia)
larre handia

Larrunarri (Jabi Goitia)
lar + nar
lar (labanlekua) + nar (labanlekua)
bi aldiz labangarria den lekua

Mendiola (Jon Goitia)
mendi + ola
mendi + ola (biribila)
mendi biribila

Areantza (Jon Goitia)
Arre + an + atxa
Arre (grisa) + an (handia) + atxa
Atx handia eta grisa

Mugarra (Jon Goitia)
mu/mo + gar + a
mu/mo (handitzea, multzo edo monteren erroa) + gar (handia, luzea) + a (artikulua)
mendi altua

Oiz (Jon Goitia)
eiz
eiz (mendia)
mendia, handia
(iturri berekoak agian: alpeak (alp+eiz)

Oiz (Josu Naberan)
Are ziurtasun gutxiago dut horri buruz.
Boro + iz -> oiz
Beharbada hasierako G edo B kontsonantea galdu du, BOROBIO/ OROBIO eta halakoetan gertatzen denez. Horrela balitz BORO-IZ litzateke, hau da mendia, IZ markagailu ezagunarekin.

Bizkarse (Jon Goitia)

1. bizkar + bi

bi bizkarralde

2. bizkar + ce/se

bizkar + xe (moztuta)

bizkarralde moztuta

Honekin lotuta “bizkaia” egon daiteke: bis + ka + i + a

bis (kurboa) + ka (moztuta) + i (batzuk) + a (artikulua)

kurboa eta moztuta daudenak, Abra alegia

Bizkartze  (Jabi Goitia)

bizkar + zea

bizkar laburra

Burgoa (Jon Goitia)

gur + g+ + a

gur (tolestua) + go (goian) + a (art.)

goialde tolestua duen mendia

Eskaurre (Jabi Goitia)

eska + urr

eska (gogorra) + ur (zorrotza)

aitz gogor eta zorrotza

Eskaurre (Jon Goitia)

1. esk + aurre

Esk (eskailera, jauzia) + aurre

jauziaren aurrekoa

2 iz + ka + ur/or + i

Iz (estua, ezkerraldean ikusten dugun goialde luzea -cresterio) + ka (moztuta, edo jausten dagoena, bien arteko pasoa agian) + ur/or (altua, puntan) + i (asko)

3 iska + ur/or + i (izkaurri > eskaurre): pasabide estua bloke handien artean

Ganekogorta (Jabi Goitia)

gane + gorta

gane (goi aldea) + gorta (ebagia, obia…)

goiko ebagia

Ganekogorta (Jon Goitia)

Korta bat hain altu jartzea???

1. gane + gor + ta

gane (goi aldea) + kor (jauzia) + ta (ebakia)

jauzi ebakia duen goialdea

2. ganeko + k + or + ta

Gorbea (Jabi Goitia)

go + orbea

go (gaina) + orbea (mugitutako lurra, laua ez dena)

gailur orbatua (iparraldetik, behintzat)

Gorbea (Jon Goitia)

Jabi Goitiarekin ados: gailur orbatua

Gorbea (Josu Naberan)

Ziurtasun maila apalagoa daukat toponimo hori buruz

goro + behe + aia

goro (gorunea) + behe (magal) + aia (landak)

gailur magaleko landak

Azalpen luzea: goro/koro: gorunea da Europako toponimian: Gorosabel, Gorozika, Gorliz…. KORO aldaerak emango lituzke Coruña, Courgnac, Cougnac, Cognac (koro-oina adieraziz).

Añelarra (Jabi Goitia)

añe + larra

añe (muñoa) + larrea

muñoko larrea

Añelarra (Jon Goitia)

añe + larra

añ (añ, aitz) + a (artikulua) + larra (larrea)

aitzeko larrea

Aralar (Jabi Goitia)

ara + lar

ara (lautada) + lar (larrea)

lautadako larrea

Aralar (Jon Goitia)

ar + a + lar

ar (zuzen) + a (artikulua) + lar (gar, handia)

arkaitz zuzenenen kateak

Aramotz (Jabi Goitia)

ara + motz

ara (lautada) + motz (txikia)

lautada txikia

Aramotz (Jon Goitia)

1. ara + motz

ara (arkaitza) + motz (txaparroa)

arkaitz txaparroa

2. ar + mo + atx

ar (lerrokatua) + mo (landaretzarik gabe) + atx (aitzak)

aitz lerrokatuak landaretza gutxirekin

Aratz (Jabi Goitia)

ara + atx

ara (lautada) + atx

lautadako atxa

Arabako lautada guztitik ikusten delako

Arlas (Jabi Goitia)

ar + latz

ar (harria) + latza

harri latza

Arlas (Jon Goitia)

1. ar + latz

ar (arkaitz) + latzak

arkaitz latzak

2. ar + latz

ar (zuzen) + latzak

(arkaitz) zuzenak eta latzak

3. ar + lak

ar (arkaitz) + lak (zuzenak)

arkaitz zuzenak

Balerdi (Jon Goitia)

1 bar + erdi

bar (barrak) + erdi

erdirainoko barrak

2. bar + er + di

bar (barrak) + er (gorantz) + di (asko)

gorantz dauden barra asko

Bizkargi (Jon Goitia)

bizkar + bi

bi bizkarralde

Martxoaren 17an aurreikusita zegoen eguraldia zela eta, Pagomakurre-Arraba mendi txangoa egin beharrean, bilkura Arteako taberna batean egin genuen. Oso polita izan zen mendigoizaleak eta euskeraren jatorrian interesa dugunok elkarrekin egon eta mendien izenei buruzko solasaldian egotea. Ondorengo egunetan ordurako jaso ziren proposamen batzuk argitaratzen joango gara.

Lehendabizi Jabi Goitiak erabiltzen duen metodoa erakutsi zigun: interneten ditugun toponimo bilatzaileak, ezaugarri geografikoak ikusteko webguneak, etab. Ondoren, mendi altuenen etimologiei buruz bere proposamenak eman zizkigun, baita telefono beste aldean Kataluniatik hitz egin zigun Jon Goitiak ere.

Izenetarako proposamen bat baino gehiago egotea eztabaidarako aberasgarritzat hartu behar da, ikuspegi anitza erakusten duena. Eta Jabi Goitiak esan zuen moduan, egunen batean Europa osoko toponimoak datub base bakarrean batu eta haien ezaugarri geografikoak sakon aztertzeko aukera dugunean, urrats handi bat emango dugu, toponimoak gehiago argitzeko.

Astxiki (Jon Goitia)

atx + zi + ki

atx + zi (puntaduna) + ki (luzapena)

atx puntaduna

Gazteleraz bere esanahia “haitz txiki” dirudi. Dena ondo baina ez naiz fidatzen eta argazkia ikusten badugu, aitz hori ez da hain txikia, handia da. Beraz, “txiki” deitzea zalantzan jarri beharko genuke.

Goialde zorrotza du eta agian “ZI” (puntan) eta KI izan liteke, hau da, AITZ ZIKI = aitz  puntaduna. Ondoren Z, X eta gero X bihurtuko zen. Izan ere aitz puntaduna ikusten dugu, aitz txikia baino.

Aizkorri (Jabi Goitia)

aitz + gorri

aitz + gorri (biluzik –bilutsik-, landeretzarik gabe)

landaretzarik ez duen aitza

Aizkorri (Jon Goitia)

aitz + kar + i

aitz + kar (karearria) + i (punta)

karearri aitz puntaduna

Ez dut ezer gorri ikusten. Balite AIZ (aitza, frantziarrek AIX gisa dutenak), eta KAR (karearria) + I (asko, puntan edo arista).

Anboto (Jabi Goitia)

anb + oso

anb (amildegia) + oso

amildegi osoa

ANB (jatorriz AMB) amildegia da.

Anboto (Antoni Jaquemot)

ain + poto

ain (altuera) + poto (zabala)

altuera zabala?

Anboto (Felix Zubiaga)

anu + be + tu

anu (hodei) + be (beherantz) + tu (aditza)

hodei beheratua

Baliteke Anboton sarritan ikusten dugun “txapela”rekin zerikusia izatea, hau da, hodeiak mendiarekin topo egitean goaialdean geratzen direlako. Anbotoren txapela: ANUren BE TU ANU BEHETUA, beherantza egiten duen hodeia. Anu, gazteleraz nube eman duena. ANBATU ere badago mendi bat Hegoamerikan. Lotuta dagoen hitza: amialaina (menditik jaisten den lainoa)

Anboto (Josu Naberan)

an + boro + to

an (aran-en laburdura) + boro (buru, altua) + to (handia)

aran altu eta handia

Batetik, ARAN hitza AN bihurtzen da batzutan, ARANgoiti / ANgoitia, ARANDA / ANDA eta halako kasuetan ikusten denez.

Gauza bera gertatu ahal izan da ANBEKO (aran-beheko, Gautegiz), ANI, ANETO, ANDORRA…  era halakoetan

Bestetik, BORO hitzak (zeinen aldaerak buru, muru, moro  diren) toponimo ugari ematen du: Boroa, Aranburu, Gizaburuaga, Murueta, Murga (Muru-aga), Morga (Moro-aga)…

Kasu batzuetan, BORO hori BO bihurtzen da: BOROBIO / BOBIA (Asturias), AMOROTO (aran-boro-to) eta ANBOTO (idem).

Egitura bera du AMOREBIETA toponimoak (aran-boro-bieta).

Jabi Goitiak bi izen hauetarako proposamena egin du txosten honetan. Aurretik zerbait argitaratu diogu baina hemen zehatzago jasota dago: Gorbea Anboto

Gorbea goialdean mugitutako lurra litzateke (erosioagatik): GO + ORBEA (orbatutik)

Anboton lehenengo erroa Ambelen daukagu, Alpeen ondoko mendia (erlaitza-cornisa). Hor OTO baino ez da gehitu (oro / oso), hau da erlaitza osoa, Anbotoko erlaitza (atzeko aldean) biribil forma duelako (ikusi argazkia txostenean). Hau da: AMB + OTO.

Ambel (Alpeen ondoan)

Jonen dio konoak daudela (KAN-CAN), batzuk (DI), handiak (AN) eta arkaitzak (ATX) eta batzuk, jarraipena alegia (O).

Ondoan Canfranc dago, CANekin ere bai.

171015_candanchu_2

Jonek lan honetan zera dio: izena ez al dio eman forma apur bat biribila duen aldeak?

AN = handia + BO = biribila + TO = topea, zerbaiten lekurik altuena  (ikusi marra gorria beheko argazkian)

171015_Anboto