Aukeratutako atala ◊ Ander Ros Cubas ◊

Burgoseko Valdebezanako harginen hizkeran dauden euskeraren arrastoak direla eta, Ros Cubasek iruzkin hau egin zuen. Interesgarria denez, beste esparru geografiko eta laboralak aipatu dituelako, hona ekarri dugu:

Oso interesgarria. Lehenagotik ere ezagutzen genituen holakoak, harginenak ez ezik, zorroztaileenak ere. Odon Buesari egindako omenaldi liburuan Pontevedrako “arxina” eta “barallete”eneei buruzko lan xume-xume bat aurkeztu zuen Albertok Gáretek (Arabako Foru Aldundia, 1981). Hauxe dakar egileak ondorio gisa: “Las jergas profesionales tratan de ser inteligibles a los extraños a la profesión. Acuden dichas jergas para la formación de su vocabulario frecuentemente a otros idiomas”. 2004an Xuan Xosé Sanchez Vicentek “Xírigues. Lengua y vida de los artesanos asturianos ambulantes” atera zuen 2004. Aurreko lanak arreta piztua baitzidan, ez nuen erosteko dudarik izan. beste egun batean begirada bat botako diot, orain ez baitaukat eskura.

Jargoi profesionalak dira, lengoaia hauek dituzten ezaugarri guzti-guztiekin. Gáratek dio “inteligibleak” izatea dutela helburau. Lapsus bat izan zuela esango nuke, kontrakoa esan nahi zuela, alegia. Jargoi hauen ezaugarri nabari bat sekretismoa baita.

Ez dakit jargoi kategoria bereganatu zuten, baina basozainen eta ehiztarien eragina ikusi izan dut behin baino gehiagotan Santander eta Gaztelan. Ez da, beraz, populamenduz hitz egin behar, profesional ibiltariez baizik. Gure artisauei ikasitako hitzez baliatu ziren lankide kanpotarrak, beraiei ikasitakoez gureak. Villabáscones bezalako izenak badira, ordea, horren aztarna, nahiz eta dirudien, euskaldunak beti gutxiengoa osatzen zuten eta ez zioten inoiz hizkuntza propioari eutsi.

Lexikoari dagokionez, bitxia da zein ezberdin diren Bezanako hau eta Pontevedrakoa. Hitz asko dituzte antzekoak beste beste horrenbeste edo gehiago ezberdinak. Atentzioa eman dit Bezanako quicoba ‘jainko’, Pontevedrakoan Caicóo ‘jainko’ eta Caicoa ‘eliza’ bikotea. “Ur- eratorriak” deitu dituzuenak “ureta ‘ur’ eratorriak” dira guztiak, “oreta” eta “oureta” Pontevedrako kasuan. eratorri bitxiak badituzte hor ere: oretadeiro guiche ‘ibai’ eta oretadeiro gransano ‘itsaso’, eta oreteiro ‘ibai’ / oreteiro guezo ‘erreka’ zorroztaileen hizkeran. Urtea, oreta horiek, jakina, ur ‘ur’-en eratorria litzateke, besteak zeharka baino ez.

Hizkuntzalaritza historikorako baino, jargoi eta hizkuntza nahasien historia eta teoriarako dira arras interesgarriak material hauek.

Orain artean ika bukaera duten izenak zeltikotzat lehenik eta erromatarren garaiko latinezkotzat ondoren hartu izan dira bukaera honetako izenak. Ander Rosek frogatu nahi izan du “metodologia hutsune handiek okerreko interpretazioa bideratu dutela eta interpretazio horri ezin zaiola luzaroago eutsi”.

Anderren iritziz “‑ika izenak erdi arokoak dira, latinez sortuak baina gehienetan antroponimo germaniarrak dituzte oinarrian eta euskal morfofonetikak moldatuak dira azkenik. Ez dukete zerikusirik lat. ‑ica, ‑ico sufixuarekin, ezpada -cus amaierako (Rodericus, Didacus, Alaricus…)  antroponimoen genitiboan doazen nomina possessorum dirateke.

Erromantzeko (Villa) Roderici batek Roderiz ematen du, euskaraz, ordea, Oderiz batetik eta Oderiki bestetik. Oderiki tankerako horiek, zergatik eta nola oso garbi ez dagoela, ‑a bat hartzen dute, analogiaz urrean. Azkenik, horrela sorturiko -ikia izenak bi bide ezberdini lotzen zaizkie:

1.- ‑ikia > ‑ika, hiatoaren metatesi bat tarteko eta

2.- Frikatizatu: ‑ikia > ‑izia.

Nafarroako Oderiz herri izenaren ondoan, Amurrioko Delika daukagu, Odelika eta Odelikia dituena forma zahar dokumentatuak. Gorbeialdeko Oderiaga oronimoak ez luke hauekin zerikusirik.

Gauzak horrela, -iz eta -izia bukaerakoak eta -ika eta -ikia bukaerakoak oinarri baten soluzio ezberdin bikoitz bi suposatzen dute. Ez du ematen, alabaina, J. Garatek eta M. Lekuonak postulatzen zutenaren kontra, ez -iaga, ez -aga sufixuek aurreko hauekin zerikusirik dutenik.”

Azalpen osoa