Mujika, Imanol
Lege naturalek egindako hitzak egon badaude, gauzen izenak bibrazio natural eta funtzional baten ondorioak direlako da. Euskaraz, “izena” da erabiltzen dugun hitza -izena- izendatzeko. Eta honen etimologia hauxe izan daiteke: “iz” (argia) eta “ena” (posesiboa), hau da, argiarena edo energiarena, “iz” erroa gure hizkuntzaren oinarrizo erroetako bat delako. Eta “argia”z gain “ura” ere esan nahi du, energia sortzaileetako bat delako, antzina “las aguas de la vida” erabiltzen zen, esaterako, naturaren energia sortzaile gisa, lurreko eta telurikoak diren energiak katalizatzeko edo finkatzeko likidoa delako.
Euskeraren moduko hizkuntza zaharrek berezko erroak dituzte eta, horien azpian, jatorrizko fonemak ditugu, eta horietan, bibrazio naturalak aurki ditzakegu. Zientziak, kontzientziaren bidez, lege naturalak gure mundura aplikatzen dituen antzera, hizkuntzak ere bibrazio naturalen erreprodukzio eta interpretazioaren bidez sortuz ziren.
Gauza bakoitzak, naturak emandako kualitate eta izateko eraren arabera, izango du eremu magnetikoa eta, euskal aztiak, fonemaren bidez, eremu hori itzuli eta birsortzen zuen fonemaren bidez.
Horrela, gure arbasoek Lurrean gauzak izendatzen hasi zirenean, “izenak” ipintzen hasi zirenean, gauza bakoitzari, bizigabe zein bizidunari, ente bakoitzak agertaratzen zuen energiaren arabera izan zen izandatua, “izen-ena” berbak horixe esan nahi duelako.
Iturria: “Iainkoa” liburua, Imanol Mugika
Zubiaga
Izen < iz+en. IZ edo ITZ “palabra” zein “nombre” litzateke eta “izena”, beraz, “Nire ezaupideko hitza”
“izena dune guztik ba du izana”, esakera eta mitoa. “izena/izana” izkune, edo “omen/nomen” =fama/izena. Hots, izenak ematen diola ofizialki norbaiti edo zerbaiti izatea. Izenez deitzea bera sortzea da Biblian eta beste mitologietan. “cuanto tiene nombre tiene ser” esaera mitikoaren arabera. Horregatik , “izena/izana” hizkuntzaren formula bat da, “omen est nomen”, latinizatua bezala: “la fama es el nombre”.
Morvan
(1545) Nombre. Ha sido comparado con el semítico ism “nombre”? Una relación con izan “ser” no es imposible. Cp acaso también seneca hsen “nombre”.
(1545) Nom. A été comparé au sémitique ism “nom”? Un lien avec izan “être” n’est pas impossible. Cp. aussi peut-être seneca hsen “nom”.
(1545) Name. Was compared with semitic ism “name”? A link with izan “to be” is not impossible. Cp also perhaps seneca hsen “name”.
Naberan
Bi hipotesi ildotik jo daiteke: i-zen; iz-en. Nik azken ildo honetara lerratuko naiz: izanetik edota izaeratik ondorioztatzen dena; haren osagaia edo zatia.
Bilakaeran beharbada izan/izen alderaketa edo kontraste-jokotik sortua da. Bestela izan-en izan daiteke jatorrizko eraiketa (izan-enàizen). IZ hizkia berba askoren osagaia da, argia eta bizitza adierazten duen onomatopeia arkaikoa. –EN- hizkiak, berriz, zerbaiten ondorena edo zatia adierazi ohi du: oren (oro-en), osotasunaren zatia; heren, hiruren (hiru-en); enbor (en-boro) zuhaitz-buruaren ondorena… Bizkaiko toki batzuetan UZEN erabiltzen da, IZANen aldaera.
izen/uzen: (d)ei-zen; uku(u)-zen; (g)u-zi-en, hau da: zenaren izena
Etxamendi
IZ- ek dio, ene ustez, “hats”, “haize”. Beraz “BIZIA” (hitz hau bera beste bi hitz elkartuzkoa delarik: “BE/BI “izango dena, izan behar dena” cf, ingelez “to be”, gazteleraz “fue”…+ IZ = BI-IZ > BIZ-I, eta hortik dugu latinezko “spiritus” (=has-pera=bizidun), grezieraz “an-(haize) + emos (duena) > latinez “animus”… Bai eta oraiko euskeraz “IZ-AN”. Baliteke IZ-EN dela aspaldiko era hori bera , Cf, Bibliako (semiteraz)”deitzen naiz “NAIZEN-A”
Agud-Tovar
