Martxoaren 2an, Algortan, Jon Nikolas Lpez de Ituiñoren 5. liburuaren aurkezpena egin da Algortan: Orígenes del lenguaje oral y del euskara/eskuara.
Hasieran, Zelai Nikolasek, bere alabak, aitaren liburuaren aipamen laburra egin du. Ondoren, Paco Letamendiak, Ortzik, Jonen liburua irakurri ondoren burura etorri zaizkion kontu asko aipatu ditu. Lehendabizi aipatu du unibertsitatean gaur egun ikerketa eta ezagutza zatituegi daudela eta jakintza alorren artean zubiak eraiki behar direla, adibidez Jonek egin duena: arkeologia, historia, hizkuntza…. batera lantzea. Barandiaranek jaso zuen Kixmiren mitoa non kokatu daitekeen ere aipatu du, Jonen liburuan horri garrantzi handia eman diolako, kristautasuna heldu zenean edo agian lehenago, giza taldeen arteko aldaketa sakonen bat egon zenean.
Jon Nikolasen txanda heldu denean, bere liburuaren azalpen orokorrak eman ditu. Batetik homo sapiensetik homo sapiens sapiens aldira pasatzean tresnen manipulazioaren bidez transmititzen zen jakintzatik sinbolismo fasera igaro zela dio eta hor, aurretik onomatopeietan eta eskuen keinuetan oinarritutako komunikazio batetik berbazko hizkuntza nagusi izango zen aldira igaro zela. Eta hor kokatu behar da euskal nitxo kultural eta ekologiko zabalean (Asturiasetik Perigordraino) topatzen ditugun labar artearen adierazpen ikusgarriak.
Bere ustez euskera berba esku hitzetik dator, esku-ara (la traza de la mano), Xahok proposatu zuen antzera. Eskua mundu osoko kobetan ikusten dugu marraztuta eta bera da, nolabait esateko, giza garapenaren eta komunikazioaren ikur nagusia.
Ehiztari-biltzaile herriei buruz ere hitz egin zuen. Gaur egun bizirik dirauten herri hauetako batzuek ederki erakusten digute giza talde kohesionatuak direla eta ingurumena erabat zaintzen dutela. Horien bidez jakin dezakegu gure arbasoen bizitza nolakoa izango zen, dena elkarrekin egiten zutenean, bat eginda. Auzolana antzinako komunitate lan hori elkarrekin egitearen azken aztarnetako bat da. Pentsatzen denean kontra, ehizak elikadura osoan zeregin gutxiago zeukan, %35 inguru, eta beste guztia biltzen zituzten janarien bidez osatzen zuten.
Jonek onomatopeiei garrantzia ematen die eta naturatik sortutako lehenengo berbak izan zitezkeela aipatu zuen: txo erroa (txokea), etab.
Latintzat ematen diren berba batzuk zaharragoak direla esan zuen, “arbola” esate baterako. Proposamen bat arba+bola izan daiteke, hau da, arba hitzak adarra esan nahi du eta bola asko (txoribola = txori asko). Hau da, arbola adar asko dituena izango litzateke.
Toponimo bat ere aipatu zuen: Gorliz. Euskaltzaindiaren arabera erromatar baten izen baten bilakaera da baina ondoan dugu Urduliz, biak amaiera berdinarekin (iz). Bere ustez toponimo nagusiak erromatarrak etorri aurretik jarrita egongo ziren eta Gorliz/Urdulizen artean go/ur bereizketa dugu: bata leku altua izan litekeena eta bestea ur ondokoa. Horrek agian zerbait azalduko liguke.
Txabolaren sinbolismoa aipatu zuen, eta horretarako Afrikako Koisan tribua aipatu zuen. Haientzat etxea biribil bat da, eta txaboletan zein poloko igluetan ikusten dugun biribila forma garrantzitsua dela esan zuen, bizitzeko kabia nolabait irudikatzen duena (kabiak ere biribilak dira). Hau bat dator Jabi Goitiak eta Eñaut Etxamendik etxearen erroa “txa” dela esateko eta maila askotan babesa adieraziko lukeela esateko: etxe zentzuan (etxea, txabola, txamizoa, , txaleta, frantsesezko chez…), arropa zentzuan (txanoa, txapela, txanbergoa, chaal…), itsasoan babesteko (txalupa…), etc.
Amaierako eztabaidan emakumeari buruz galderak eta ekarpenak egon ziren. Komunitate ehiztari-biltzaile askotan, esaten denaren aurka ere, bera zen nagusi eta janari gutxi zegoenean umeek eta emakumeek zeukala lehentasuna. Berak batzen zuen janari asko, botika gisa erabiltzen zituzten landareak, arropak osatzeko gaiak… Adibidez, Jonek aipatu zuen nola gaur egungo emakumeen poltsa garai horren atabismoaren jarraipena izan liteke, non emakumeek denetarik sartzen duten, non edonora joaten direla alboan eraman behar izaten duten. Gainera poltsek askotan alde bat gutxienez biribil izaten dute, kabiarekin eta etxearen sinbolismoarekin lotuta.
Liburua zoritxarrez ez dago liburudendetan salgai. Nahi izanez gero: euskerarenjatorria@gmail.com (25 euro eta bidalketa gastua)
