Jon Nikolas y Lopez de Ituiño (Bilbo, 1935ko Iraila) 16 urterekin klandestinitatearen jatorria bizi izan zuen EKIN taldean. Bartzelonako Arkitektura Eskolan ikasi zuen, eta 1960an Aparejadore karrera amaitu zuen. Juan Madariaga y Astigarragaren Arkitektura Estudioan lan egin zuen Mexikon erbesteratua egon ondoren, Nikola Madariaga ilobarekin eta Lander Gallastegirekin batera.
1956an, Parisko Euskal Mundu Biltzarra zela eta, EKIN taldea Erresistentziaren kontseiluan sartu zen, frankismoaren aurkako euskal indarren elkartean. Jon Nikolas Lopez de Ituiño, EKINeko militante gisa, Euzko Gaztediko kide izatera pasa zen, Eskuinaldeko Mahaian (Lamiako, Algorta, Berango). Eusko Gaztedik, Eusko Gaztedi Indarra (EGI) izena hartu zuen, EAJ-PNVren EBBri zor zaion mendekotasunaren aurrean jarduteko askatasuna eskatuz. Laster sortu zen belaunaldien arteko gatazka, eta EGItik kanporatu ondoren, EAJ-PNVk siglen ondare-erreklamazioa egin zuelako, EKINetik etorritako militante gehienak umezurtz geratu ziren. Abertzaleen konpromisoak ziklo bat markatu zuen eta bi urteko zalantzaren ondoren ETA egituratu zen. Poliziaren hainbat atxiloketaren ondoren, militantzia bertan behera utzitakoak, trenaren erorketaren ondorioz etorri zen errepresioa eta gero (ETAren ekintza Donostian 1961eko uztailaren 18an, matxinada frankistaren 25. urteurreneko ekitaldien aurrean), erakunde abertzalea behartuta geratu zen mugaren ondoren ihes egindako militanteen pisu handiagoari eustera barruan aktibo zeuden militanteek baino.
Iparraldeko lehen errefuxiatuekin, 1961eko udaren amaieran Lapurdin hasi zen ETAren 1. Batzarra prestatzen parte hartu zuen. ETAren 1. Batzarra Belloqen egin zen 1962ko maiatzean, eta bertan erakundea berregituratu zen premiazko bi eginkizunen arabera: propaganda eta ETAren ideiaren definizioa. Koadro eta kontaktu sarearen prestakuntza lanen arduradun izendatu zuten, Hegoaldean klandestinitatearen azpiegitura berreraikiz. Lehenengo zeregina ETAren printzipioak zabaltzea izan zen. ETAren 1. Batzarra ixtean, ZUTIK! hirugarren seriearen argitalpena hasi zen. Baionan egiten zen eta banaketarako muga pasatzen zen. Zeregin konplexua izan zen mugalarien sarea sortzea, hala nola banaketa-oinarria duten harrera-lekuak izatea. Hurrengo urratsa ZUTIK! edizioaren Bizkaiko azpiegitura sortzeko logistika muntatzea izan zen.
63ko urrian atxilotu, torturatu eta espetxeratu zuten, eta kartzelan egon zen epaiketarik gabe 64ko Gabonak arte, gainerako auzipetuekin batera, ETAren propaganda eta militantzia jarduerengatik. Carabancheletik irten zenean, bere lanbidean sartu zen, militantzia ETAko erreekin batera utzi gabe. Hasieran, Bizkaiko AyAT Elkargo Ofizialeko Batzordeko kidea izan zen, eta lehen buletina atera zuen, lanbideari eta hirigintzari buruzko gaiak jorratuz. Bizkaiko AyAT Elkargo Ofizialeko idazkari hautatua, belaunaldi gazteenen laguntzarekin, korporatibismoaren kategoriak gaitzesteko dinamika profesional bati eutsi zioten, lana banatzeko prozesuaren aurrean. Lanbidearen etorkizunari buruzko iritziak eta gaitasunak Estatuko Arkitektura Teknikoaren Lehen Kongresuan egin ziren, AyATeko Elkargo Ofizial guztien parte-hartzearekin. Estatuko Aparejadore eta Arkitekto Teknikoen (AyAT) Goi Mailako Elkargoko CERCHA aldizkariko erredakzio kontseiluko kide izan zen. 75ean Bizkaiko Eraikuntzako Greba Batzordean Bizkaiko AyATren ordezkaritzan parte hartu zuenez, Elkargoko sustatzaileen eta funtzionarioen taldeak idazkari kargutik kendu zuen. Kargugabetzeak iraun zuen Estatuko AyAT Elkargo Ofizialaren Kontseilu Gorenak berrikusi arte. Ondoren, Bartzelonako AyAT Elkargo Ofizialeko CAU aldizkariaren erredakzio-kontseiluan sartu zen, hainbat artikulurekin lankidetzan.
Bilboko Herritarren Mugimenduarekin lotuta egon zen, eta Udal honetako zinegotzi eta alkateorde izan zen 79tik 91ra EE alderdiarekin, nahiz eta alderdi horren azken kongresuan kanporatu zuten, alderdiko siglak PSEri (PSOE) saldu zizkiotenean. ABK-ko kide gisa zuen militantzia abertzaleak EUSKARIAn kokatzen du, aurreko hamarkadetan prentsan idatzitako iritzi artikuluekin eta NABARRALDE, HERRIA 2000 ELIZAko kolaboratzaile gisa. EUSKARAREN JATORRIA ELKARTEKO kidea da.
Argitaratutako liburuak
El arbol Malato. Hoy, ayer y mañana del nacionalismo. Autoedizioa, 1990 (gazteleraz idatzia).
Abertzaletasunaren ibilbideari hausnarketa kritikoa da, Euskadiko Ezkerraren (EE) zuzendaritzak Espainiako Konstituzioaren 10. urteurrenean, zalantzarik gabe bai-a emandakoaren aurrean. 1978ko Espainiako Konstituzioari emandako zalantzarik gabe bai-ari kritika da non, Kepa Aulestia, EEko idazkari nagusiak eta bere taldeak, EE alderdia desnaturalizatu zuen, amildegira eramanez. Zalantzarik gabe bai-a, politika egiteko modu altuago bat aurkezten saiatzeagatik, iñora ez zuen eramaten bidea ireki zuen.
Arquitectura de las naciones. Ed. Arabera Kultur Taldea, 2003 (499 orrialde gazteleraz idatzia).
Antropologian, egitateak egitura identifikatzen duen testuinguruaren barruan kokatu behar dira beti, metatutako ezagutzak sistema gisa erlazionatuz. Egitura zientifikoak zentzua hartzen du egiten ditugun galderak ulertzen laguntzen duen neurrian: Nor gara? Nondik gatoz? Nora goaz? Euskal Herriko jendearen pentsamenduan oso presente dago herriaren beraren jatorrian jarritako arreta. Oro har, NORTZUK GARA?, NONDIK GATOZ?, NORA GOAZ? -ren galderek argumentuak bilatzen dituzte lotura kolektibotik bertatik: subjektu historiko gisa, orainaldian berretsi behar dena, begirada etorkizuneko horizontean jarrita. Nazioa azaleratzen ari den esanahian oinarritzen da egitura, non identitatea jatorrizko erro partekatuan baieztatzen den. Lurraldea nitxo ekologiko eta kulturalaren zati bat da Paleolito garaian, eta bertan subjektu historikoaren jarraitutasuna aitortzen da. Lurralde-esparru orokorreko hizkuntza Euskara da, nortasun eta kontzientzia kolektibo baten adierazgarri. Elkartasunak, lehen komunitate nomadetatik baliabideak partekatuz, berdintasunezko errealitatea erraztu zuen, ehiztarien eta biltzaileen elikaduran oinarrituta. Historiak eta iraupenak generoen oreka bermatzen dute, K.A. azken milurtekoan herri inbaditzaileen erregimen patriarkalaren egitura sozialarekin sartutako paternalismoaren itzalik gabe. Identitatea, lurraldea, hizkuntza, baliabideak eta historia dira nazio ororen berezko elementuak. Herriak gizon-emakume multzo bat dira, oinordetzan jasotako gizatasunean konkisten kolonialismoak ezarritako kulturak baino homogeneoagoak. Nazioaren ikuspegi antropologikotik, kontzeptu gisa izaera politikoa duten elementu ekonomikoak (ekonomia) sartzea baino definizio unibertsalagoa da. Frantziako Iraultzaren Estatu-nazioaren sakralizazioaren gainetik, Euskal Herria osatzen duten elementuak ustiapenari lotutako ondasun materialen ekoizpen masiboa baino lehenagokoak dira: erauzlea, industriala eta kontsumista. Elkarlaneko AUZOLANA da elkarri laguntzeko behar den bizitzarako beharrezkoa den ekoizpen-kultura.
El surco de Babel. Ed. Arabera Kultur Taldea. 2009 (395 orrialde gazteleraz idatzia).
Euskal Herria dagoen nazionalitateen bilakaera aztertzen da, herri gisa eta bere hizkuntzaren mugetan sartuta. Nazionalitateen jatorritik hasi eta Ipar hemisferioan hiri-kulturaren hasieraraino; Neolito garaian eta euskaldunen estatua bagaudeekin eratu zen arte, erromatar mendearen amaieran. Paleoartikako hizkuntzaren eskualdea, non Neolitikoaren azken milurtekoetan (K. A. 4300 eta 2800 artean) ario-herrien lehen olatuak gertatu ziren. Ez Mendebaldean, ez Ekialdean hutsik ez zeuden lurraldeetan, Indoeuropar herriak sartu ziren. Historiako lehen inbasio kolonial eta konkistak, ariar gerlarien arrastoa markatu zuen. Zelten abangoardiako ario-mugimenduak ez ziren Paleolitoko neguko babeslekura iritsi K.A.tik V. mendera arte. Historiaren ildoan, erromatar konkistaren geografia ez zen K.A..tik 19 urtera arte finkatu Oktavio Augusto enperadorearekin. Euskaldunen Estatuaren eraketa gure Aroko V. mendean pax romana hondoratu ondoren muga berrietan txertatzen den historiaren zati bat da.
Una geografÃa propia del euskera. Ed. Arabera. 2014 (185 orrialde gazteleraz idatzia).
Aurreko bi liburuen jarraipena da. Eremu geografiko bat mugatua toponimian jasotako Paleolitikoko txoko ekologiko eta kuturala. Bosch Gimperak definitutako sailkapen antropologikoaren etengabeko astur-pirenariar eta perigordarraren lurraldetasuna. Ezagutza lortzen den heinean, Geografia eta Historia giza arrazoimenak menderatzen dituen eta kritikaren mende dauden zereginak dira. Euskara hizkuntza espaziala da, zehatza kokapenetan eta zorrotza bere irudi deskriptiboetan. Greziarrek, erromatarrek baino lehen, bertako jendearen berezko izendapenak deformatu zituzten, emaitza ilunekin, amanuarrek erreproduzituak. βασκονιος eta Ουασκονες, idazkera erabiliz baskoia adierazteko. Hasierako kontsonante-adierazpena β/Ου grafia bikoitzak, idazle greko-latindarren zalantza-zeinu bat da toponimia indigena bat transkribatzeko orduan. Ez da lan erraza, hala ere, greziarren eta latindarren idazkien konkordantziak doitzeko, daukaten nahasmen egoera argitzea,. Horrelako aldakuntzak azaltzeko, βασ-κο-νιος eta Ουασ-κο-νες formak dauzkagu, non badirudi bigarrena bat datorrela latindarrek vas-co-nes gisa emandako terminoarekin. Euskaraz BA-SO-KO-AK, «menditarrak». Litekeena da grezieraz idatzitako egokitzapen honekin latinezko hasierako /V/aren aldakuntza onartzea, non β eta Ου berdinak diren. Hizkuntzalaritzak egitura sintaktikoak erakuts ditzake sekuentzia fonologikoetatik abiatuta, non arauek, ukaezinezko arkaismo kategoria lexikoak onartzen dituzten. Arlo semantikoa bere horretan dirau, idazketak distortsioa eragin dezakeen arren.
Vascones versus NABARRI. Vasconia año 778. Ed. Arabera Kultur Taldea. 2015 (200 orrialde gazteleraz idatzia).
Karolingiar kronistek HERRIBERAko mulaidiak, musulmanak, identifikatzean, nabarmendu zuten nabarri jentilizioaz Islama hartu zuten bertako jendea zehaztasunez hartzen du bere baitan. 778. urtea (VIII. mendea) baino lehen, inork ez zuen eman HERRIBERAko erromatarren Ager Vasconumeko komunitateei beroi apelatiboaren berririk. Karlomagno Saraqusta (Zaragoza) musulmanera egindako espedizioan laguntzen zioten kronikariek kokatu zituzten nabarri jendea saltus baskoien azpikaldean. IBAIBEHERAko kubetako (Erromatarrez IBERUS Flv., arabez IBRU, Erdi Aroko Ebro) euskal komunitateeta, jatorriz NABARRI, Muza ibn Nasayr-ek konkistatu eta Al-Andalusen sartutako lurraldea zen. Al-Andaluseko goialdeko lurralde-marka, Banu Qasi mulaidiarrek gobernatua, familia euskaldunekin ahaidetuta, beren seme-alabei euskara transmititzen dietenak. Nabarri jentilizioa, hedadura geografiko nabarmena den HERRIBERAren sinonimoa bada, non bertako biztanleek adierazlearen eta lehen esanahiaren arteko lotura indartu zuten, hizkuntza funtzionala euskara izaten jarraitzen zuen: NABA HERRI, «lautadako herria», NABA HERRI, mendien arteko kubetaren lurraldea, nabarri, aurrezki fonetikoko aferesi diakronikoa.
OrÃgenes del lenguaje oral y del euskera/eskuara. Ed. Arabera Kultur Taldea. 2017 (295 orrialde gazteleraz idatzia).
F. Saussureren arabera, hizkuntza guztiak dira, hertsiki, zeinu-sistemak. Keinu-hizkuntzak, ahozko hizkuntzaren aurrekoak, oinarrizko unitateetan antolatutako sinbolismoari eusten zion. Eskuen bidez keinuak eta imintzioak eginez, gizakien pentsamendua esanahidun predikatu-lexema gisa artikulatu zen, pertsonen arteko komunikazioan baliagarria. Eboluzioak, iragan urruneko erregistro fosiletatik, giza herentzia transmititu zuen, pentsamendua irudi adierazgarri gisa arrazoituz. Giza eboluzioa milaka urtetan zehar onartuz bakarrik uler daiteke pentsamenduaren forma konplexuen perfekzioa. Pentsamendu metaboliko eta sinbolikoaren heldutasuna, elikagaiak eta esperientziak partekatzeak ezarritako harremanen emaitza, Homorenetik hurrenez hurreneko gure espeziearen eboluzio-mailara iritsi zen arte. Primate jatorri batetik hasi eta taldeekiko harremana garatu arteko bilakaera espazio-denbora aldi geologikoetan gertatu zen Behe Hirugarren Tertziariotik aurrera. Kuaternario Aroaren hasieran, Pleistozenoan [2.000.000 (2x106) BP] Australopithecus (Arcantrópidoak) espeziea agertzen da, Afarensis eta Habilisekin batera, Homo erectus espeziea azaleratuz desagertu zirenak. Homo habillisarekin, eskeletoa tente mantentzen zuen bipediismoarekin, eskuetako eta oinetako falangeen eraketa zuzenean ere eboluzionatu zuen. Pongidoen atzapar gakotuaren efektua hobetzearen ondorioz, eskuak, estilizatuagoak, trebetasun berriak bereganatu zituen; trebetasun horrek, hasiera batean homo habilisak estimatzen jakingo ez bazuen ere, etengabeko posizio tentetik beso eta eskuen espezializazioa erabiltzera eraman zuen. Dinamismoa eta giza baieztapenaren jarduera osoa keinu bidezko hizkuntzarekin sendotzen dira, non eskua da pentsamendu sinbolikoaren eragilea. Keinu-hizkuntzatik ahozko hizkuntzara igarotzean, zeinuaren eskua EUSekin identifikatzen da: Horrela ezagutzen da ahozko artikulazioarekin, EUS KARA «eskuaren trazarekin», eta ahozko jariokortasunarekin, ESKU ARA «eskuaren moduan».
Vasconia emergente. Entre la Cristinandad y el Islam. Tomo I Ed. Arabera Kultur Taldea. 2019 (228 orrialde gazteleraz idatzia).
Lehen liburu honek, aryo inbaditzaile berrien aurrerapena jasotzen du, herri germaniarren umetokitik godoen ekialderako migrazioekin. Godo germaniarren ibilbideak, ekialdetik mendebaldera, erromatar lurralde inperialean barrena egiten zituzten. Erromatar Inperioaren eklosioa IV. mendearen amaieran, erromatar inperioaren banaketarekin, Mendebaldeko germaniar eta eslaviar herriek inbaditua. Frankoen hegemonia Mendebaldeko Inperioaren erorketaren ondoren. Godoen gerra-lotura goraipatzea penintsulan. Frankoen hegemonia Mendebaldeko Inperioaren erorketaren ondoren. Godoen gerra-lotura goraipatzea penintsulan. Isidoro de Hispalis, Goi Erdi Aroko historialari jakintsua eta bere etymologiæ buruzko ikasketak. Merovingiar frankoen barneratzea Baskonian eta historiaren bidea Euskal Herri baten aurrean, kroniketan ikusezina, euskara/eskuaran baieztatzen den bitartean.
Vasconia emergente. Entre la Cristinandad y el Islam. Tomo II Ed. Arabera Kultur Taldea. 2019 (235 orrialde gazteleraz idatzia).
Baskoniaren nortasuna baskoi ilunen paradoxa da. Bigarren liburu hau Goi Erdi Aroko Euskal Herriaren historiara egokitzearen jarraipena da, armada musulmanek Penintsula inbaditu eta konkistatzearekin batera. Bigarren liburu hau Goi Erdi Aroko Euskal Herriaren historiara egokitzearen jarraipena da, armada musulmanek Penintsula inbaditu eta konkistatzearekin batera. Musulmanen inbasioaren aurreko Europatik, Baskoniaren mugako nortasuna, Banu Qasitarren jatorrizko eskualdea, IBAIBEHERA kubeta nabarmentzen da, mulaiditar euskaldunen lurraldea. Karolingoen aurrerapenaren aurrean, Baskonia mugako lurralde bat da. Baskonia/Æquitanian inoiz existitu ez zen balizko menderakuntzaren aurrean, Jules Michelet-en (1798-1874) -Frantziako Liburutegi eta Agiritegi Nagusiaren sortzailea- aburuak horrela eusten dio; Frankoen menpean jartzera etsi ezin izaten zutenen, LOIRAren eta GARAUNEren arteko mugako jendearen borroka desesperatua izan zela dioenean: Neolitiko sakoneko, osorik eta bere horretan dirau zuen ondorengoen (baskoien edo akitaniarren) herria.
Aurkezpenak
La arquitectura de las naciones. El surco de babel (Gernika, 2014). Paperean
Los estratos de la lingüÃstica: el caso del término landa (Zestoa, 2015). Paperean, Bideoa
OrÃgenes del lenguaje oral y del euskara-eskuara (Elgoibar, 2018). Bideoa
Liburuaren aurkezpena: Vasconia estado emergente. Entre el Cristianismo y el Islam (2019). Bideoa
Jon Nikolas-ekin elkarhizketa non, azaltzen duen argitaratu dituen liburuen edukia, tartean gehituz pasarteak eta istorioak. Bidoa 1/4, Bideoa 2/4, Bideoa 3/4, Bideoa 4/4.
BILTZARRE: La historia de Euskalherria en Baskonia: del siglo II a.c. al siglo VI. Bideoa.
Historialdia: La vitalidad del sustrato paleoártico sostenida por el euskara. Bideoa.
Historialdia: La historia de Euskal Herria en Baskonia: desde el siglo II a.c. al siglo VI (2019). Bideoa
Iruña-Veleia eta Kristautasuna: Transliteración del Pater Noster al euskera (2016). Bideoa
Iruña-Veleia: Un tesoro arqueológico lingüistico e histórico de Europa (Gasteiz, 2016). Bideoa1/2, Bideoa2/2.